Gepubliceerd op:
Honderd jaar geleden herstelde de wereld van een grote oorlog en een pandemie. De Eerste Wereldoorlog was net voorbij en de Spaanse Griep eiste nog meer levens dan het oorlogsgeweld. Maar uit de oorlogseconomie verrezen vooral de Verenigde Staten als het voorland voor de rest van de wereld. Nu er eindelijk zicht is op een wereld na corona is de vraag of onze twintiger jaren door uitgestelde consumptie ook zo roerend en roemrucht zullen worden als de Roaring Twenties. Maar hoe zag deze periode er eigenlijk uit?
Op 1 mei 1931 werd het hoogste gebouw ter wereld officieel geopend. Het Empire State Building in New York City kwam eigenlijk een paar jaar te laat. Het was bedacht in en doortrokken van de Roaring Twenties. Een tijd van optimisme, sterk toenemende welvaart en veranderende sociale patronen. Het Empire State Building was opgetrokken in contemporary Art Deco en stond zelfbewust en ostentatief modern op de plek waar daarvoor het Waldorf-Astoria was gelegen. Dit illustere hotel in Beaux-Arts stijl was ervoor afgebroken. Het symbool van old world chic werd grotendeels in de oceaan gedumpt bij New Jersey. De wolkenkrabber getuigde van vaste hoop in een zonnige en bovenal moderne toekomst. Maar hoe zag de wereld er een decennium en een beurskrach eerder uit?
Op de kapotgeschoten slagvelden van België en Noord-Frankrijk stond in de Eerste Wereldoorlog een nieuwe wereldmacht op. In 1917 schaarde de VS zich aan de kant van Frankrijk en Groot-Brittannië. De markteconomie van de Verenigde Staten bleek enorm flexibel en in staat om enorme hoeveelheden oorlogsmaterieel te produceren. Toen de vrede eenmaal was getekend, transformeerde die economie van oorlogsindustrie tot productiemachine voor consumptiegoederen. Na de Eerste Wereldoorlog kwam daar nog eens bij dat − net als 25 jaar later − verschillende landen zich diep in de schulden hadden gestoken bij de Amerikanen. Toen het stof van de oorlog neerdaalde was Amerika uitstekend gepositioneerd voor gouden tijden.
Tommy Gun Twenties
Hoewel veel feestelijke beelden van de Roaring Twenties de indruk geven dat de gasten wellicht een tikje te vrolijk zijn door te diep in meer dan één glaasje te hebben gekeken, was dit ook de tijd van de Drooglegging. Tussen 1920 en 1933 was productie, import, vervoer en verkoop van alcohol verboden in de Verenigde Staten. Het consumeren van alcohol was niet per se verboden, maar het sterk terugdringen van alcoholconsumptie was wel het doel. De steeds welvarender Amerikanen liepen niet bijzonder warm voor het Buckler-leven en de vraag naar alcohol bleef. De georganiseerde misdaad zag een gat in de markt en werd rijk en machtig door te voorzien in alcohol. Alcoholsmokkel was in 1929 een markt waarin jaarlijks zo’n drie miljard dollar omging. Dat was 100 miljoen dollar meer dan het totale budget van de Amerikaanse federale overheid in dat jaar.
Rijk en rijdend
Het daaropvolgende decennium werd bekend als de Roaring Twenties. Economisch, sociaal en cultureel veranderde er veel. Ook Duitsland en Frankrijk kenden respectievelijk hun Glückliche Zwanziger Jahre en Années folles, maar de Amerikaanse jaren twintig zijn historisch van groter belang gebleken. De Verenigde Staten worden niet alleen een economische en militaire grootmacht, maar ook wereldwijd een culturele voortrekker.
Tijdens de jaren twintig van de vorige eeuw groeide de Amerikaanse economie met 42 procent. De VS was economisch de onbetwiste supermacht. Hoewel de rijkdom ongelijk werd verdeeld, groeide het BBP per hoofd van de Amerikaanse bevolking van $6.460 naar $8.016.
In 1920 wonen er voor het eerst in de Amerikaanse geschiedenis meer mensen in de stad dan op het platteland. Urbanisering viert hoogtij en ook de steden zelf veranderen. In steden als New York en Chicago springen de wolkenkrabbers als paddestoelen uit de grond en meer dan tweederde van de woningen buiten het platteland heeft in 1929 elektriciteit. Door de toenemende welvaart zijn meer mensen in staat om auto’s te kopen waardoor het niet langer noodzakelijk is om in stadscentra te wonen of anderszins dicht bij werk. De kiem voor de suburbanisatie wordt gelegd. Henry Ford introduceert in 1908 Model T. Het ‘blikken Liesje’ is zo succesvol dat er in 1924 meer dan tien miljoen T-Fords rondrijden; veruit het grootste deel daarvan in de VS.
Dit decennium ook roaring?
Het is lastig te zeggen hoe het decennium als geheel er zal uitzien, maar ABN AMRO verwacht niet dat er in 2021 sprake zal zijn van een forse inhaalgroei (uitgaven bovenop normale activiteit). De ‘corona-besparingen’ van 2020 komen niet ineens vrij, zo is de verwachting van ABN AMRO. Bovendien voorziet de bank een toename van het aantal faillissementen en de werkloosheid in de tweede helft van 2021, omdat de steunmaatregelen dan worden afgebouwd. Dat tempert het consumentenvertrouwen en de uitgaven. Pas in 2022 zullen de consumptieve bestedingen gedeeltelijk terugveren.
Blauwdruk voor de twintigste eeuw
Urbanisering, suburbanisering en grootschalig autobezit zijn niet de enige aspecten van de Roaring Twenties die dan ontstaan en later een nog hogere vlucht zullen nemen. Ook sociaal en cultureel is de periode maatgevend. Vrouwen hadden op grote schaal gewerkt voor de oorlogsindustrie en lieten zich niet zomaar terugsturen naar het meer en minder spreekwoordelijke aanrecht. Vrouwenemancipatie is een duidelijk motief van de jaren twintig. De zogenaamde ‘flappers’, vrijgevochten vrouwen in de steden die openlijk roken en drinken en zich uitdagender kleden, baren opzien en staan − vooral gepersonifieerd door Josephine Baker − symbool voor een tijdperk.
Ook de zwarte gemeenschap in de Verenigde Staten eist haar plek op. Met de ‘Harlem Renaissance’ wordt verwezen naar een intellectuele, sociale en artistieke beweging van Afro-Amerikaanse schrijvers en kunstenaars die ontstond in de jaren 1920. In het mondaine leven van de grote stad typeert de muziek de Roaring Twenties, die ook wel de Jazz Age worden genoemd. Jazz breekt definitief door en vindt zijn weg naar het grote publiek. De middenklasse gaat voor het eerst massaal naar de film; driekwart van de Amerikanen gaat wekelijks naar een bioscoop en Hollywood produceert jaarlijks zo’n achthonderd films − in een productief jaar zijn dat er tegenwoordig vijfhonderd. Radio’s vinden hun weg naar praktisch elk huishouden, net als wasmachines, stofzuigers en ijskasten.
De Roaring Twenties zijn in veel facetten niet alleen toekomstmuziek gebleken. Nee, in die jaren werd überhaupt zelfbewust en optimistisch gekeken naar de toekomst, naar de jaren van voorspoed na een wereldoorlog en de moderniteit als zodanig. Oude patronen werden veranderd en de bomen reikten tot in de hemel. In ieder geval het Empire State Building. Er zouden nog een beurskrach en een wereldoorlog overheen gaan voordat de Roaring Twenties gemeengoed werden en de trends − van economische groei tot vrouwenemancipatie − de naoorlogse jaren zouden tekenen. De invloed van de Roaring Twenties voelen we nog steeds. Soms duurt het even voordat de impact volgt: ook het Empire State Building werd pas winstgevend in de jaren vijftig.
De crash van 1929
Van gouden bergen naar dustbowls; in de Roaring Twenties werd verwacht dat de beurzen zouden blijven stijgen, Amerikanen bleven immers consumeren en de bouwwoede leek een constante te zijn. Dat was gunstig voor beursgenoteerde bedrijven die in deze vraag voorzagen. Ook ‘gewone mensen’ gingen beleggen in de hoop een graantje mee te pikken van de stijgende effectenprijzen. Deze speculatie leidde tot een bubbel die in de herfst van 1929 knapte. De Grote Depressie die volgde was zo diep en langdurig dat die eigenlijk pas volledig werd beëindigd door de enorme investeringen die noodzakelijk waren voor Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog.
Bomen tot in de hemel
42%: Groei van de Amerikaanse economie in de jaren twintig
27 miljoen: Het aantal auto’s in de VS eind jaren twintig
±50%: Amerikaans aandeel in mondiaal BBP begin jaren twintig
4%: Maximale werkloosheid gedurende het grootste deel van de Roaring Twenties in de VS
$687,7 miljard: Amerikaans BBP in 1920
Ook interessant
Heeft u een vraag over dit artikel?
De specialisten van ABN AMRO MeesPierson komen graag met u in contact.