Grondstoffen duurder in de nasleep van corona

Wie de afgelopen maanden ging verbouwen trof in de bouwmarkt lege schappen aan. Hout, verf en isolatiemateriaal waren maar beperkt beschikbaar. Sommige bouwmaterialen zijn weer op voorraad, zij het tegen een veel hogere prijs. En niet alleen bij de bouwmarkt, ook in de supermarkt, fietswinkel en bij de autodealer betalen we fors meer. Een direct gevolg van de beperkte beschikbaarheid van veel grondstoffen. De coronacrisis is een belangrijke oorzaak, maar er zijn meer factoren die vraag en aanbod beïnvloeden.

Lagere productiviteit

Corona heeft voor grote verstoringen in de wereldwijde toeleveringsketens gezorgd. De aanvoer van grondstoffen liep vertraging op door vervoersbeperkingen. Daarnaast daalde door personeelstekort, ziekteverzuim en de anderhalvemeterregel de productiviteit van bedrijven. Nu de productie weer op gang komt lopen niet alle processen meteen soepel. Vanwege de coronacrisis moesten bedrijven veel mensen laten gaan en die blijken nu moeilijk te vervangen. Ook hielden bedrijven weinig voorraad aan. Het duurt lang voordat fabrieken weer met voldoende bezetting kunnen draaien. Ook transportproblemen hebben invloed. Het wereldwijde containervervoer over zee, dat producenten van grondstoffen en afnemers met elkaar verbindt, is nog steeds verstoord. Na de corona-uitbraak gingen havens deels op slot. In de Verenigde Staten en China staan vele duizenden zeecontainers op havenkades en schepen te wachten tot ze worden verwerkt.

Chiptekort

Zodra het transport weer op gang komt betekent dat niet dat de problemen voorbij zijn. Vraag en aanbod zijn niet altijd in balans. Zo kunnen fabrikanten van computerchips voor smartphones, elektrische auto’s en datacenters de vraag nauwelijks aan. Tijdens de lockdowns steeg de vraag naar elektronische apparatuur voor thuiswerken en gamen sterk. Nu het economisch beter gaat, neemt de vraag naar auto’s die vol zitten met dergelijke chips toe. De productie van deze halfgeleiders vraagt om grote investeringen – een chipmachine kost circa 200 miljoen euro – waardoor snel opschalen niet mogelijk is.

Ook kampen diverse landen die belangrijk zijn voor de levering van grondstoffen nog met regionale lockdowns. Zoals Australië, een groot exporteur van grondstoffen als ijzer, steenkool, goud, aluminium en koper. Zodra het aantal vaccinaties tegen corona toeneemt, kan er een eind aan de uitvoer beperkingen komen. Ook Brazilië, een van de grootste leveranciers van agrarische producten als suiker, koffie en sojabonen kampt nog met problemen door corona. Het land wordt bovendien geteisterd door extreme weersomstandigheden en droogte. Dit bedreigt de oogst van koffie en suikerriet. Verder zijn er logistieke problemen door het tekort aan zeecontainers om grondstoffen naar afnemers te verschepen. De transportkosten rijzen de pan uit, met grote gevolgen voor de productprijzen. Sinds begin dit jaar steeg de gemiddelde prijs van arabicabonen op de wereldmarkt met ruim 40 procent. Aanhoudend hogere grondstofprijzen gaan consumenten uiteindelijk ook in de portemonnee voelen.

Honger naar grondstoffen

De stijging van grondstofprijzen is deels te wijten aan een lager aanbod. Daar komt voorlopig geen eind aan. In veel landen is economisch herstel te zien. In Europa en de Verenigde Staten gaat het duidelijk beter, maar China loopt met afstand voorop. Direct na de corona-uitbraak zakte de economische groei in, maar China kreeg dankzij dwingend overheidsbeleid de crisis snel onder controle. En zette de economische groei meteen weer voort, inclusief een grote vraag naar grondstoffen. Zo neemt China 50 procent van de wereldwijde consumptie van basismetalen als aluminium, koper, nikkel en zink voor zijn rekening. Die honger naar grondstoffen is nog lang niet gestild, want het land combineert een miljardenbevolking, verstedelijking, industrialisatie en verbetering van het welvaartsniveau met een groeiende middenklasse.

Rem op duurzame ambities

De schaarste aan grondstoffen veroorzaakt niet alleen hogere prijzen, het kan ook een rem zetten op de duurzame ambities. Voor de energietransitie, de overgang van fossiele naar hernieuwbare energiebronnen, zijn grondstoffen uit uiteenlopende delen van de wereld nodig. Zoals basismetalen, lithium, kobalt, grafiet en zeldzame aardmetalen. Die dienen voor de productie van batterijen, windturbines, zonnepanelen en elektrische auto’s. De Wereldbank voorspelde in het rapport ‘Minerals for Climate Action: The Mineral Intensity of the Clean Energy Transition’ al dat de vraag naar mineralen en metalen door de energietransitie met wel 500 procent kan toenemen. Het rapport stamt uit 2019, dus dat is nog zonder de effecten van de coronacrisis.

Neem de prijs van het metaal kobalt, essentieel voor de lithiumionaccu’s van elektrische auto’s. Door de toegenomen vraag naar elektrisch vervoer verviervoudigde de prijs tussen 2014 en 2018, dus ruim voor corona. Complicerende factor is dat metalen die nodig zijn voor de energietransitie vaak alleen in China worden gewonnen. En zoals bleek bij de recente handelsoorlog aarzelt het land niet om grondstoffen te gebruiken als politiek machtsmiddel, bijvoorbeeld door exportbeperkingen. Ook dat heeft invloed op de beschikbaarheid en de prijs.

Schaarste stimuleert innovatie

Hebben de prijsverhogingen ook positieve effecten? Historisch blijkt dat schaarste en hoge prijzen een belangrijke stimulans vormen voor innovatie. Het dwingt bedrijven op zoek te gaan naar manieren om de schaarse materialen te hergebruiken of te vervangen door goedkopere alternatieven. Recycling is een aantrekkelijk alternatief voor bijvoorbeeld nieuw edelmetaal. Edelmetalen worden namelijk niet verbruikt. In toenemende mate halen bedrijven zeldzame aardmetalen als lithium en rodium uit afgedankte mobiele telefoons om die een nieuwe bestemming te geven.

Ook kijken fabrikanten naar het ontwerp van producten, om met aanpassingen in de productie de afhankelijkheid van schaarse materialen te verkleinen. Aan dergelijke veranderingen gaat onderzoek vooraf en dat kost tijd. Daarnaast zijn volwaardige alternatieven niet altijd voorhanden. Neem koper voor elektriciteitskabels. Bij een hoge koperprijs is vervanging door het veel goedkopere aluminium in theorie een optie. Maar het elektriciteitsverlies bij een aluminiumkabel is vele malen groter dan bij koper, waardoor de kosten zeker met de huidige hoge energieprijzen per saldo hoger uitvallen.

Einde nog niet in zicht

De balans tussen vraag en aanbod van grondstoffen is wankel en het einde van de prijsverhogingen is nog niet in zicht. Er zijn veel onzekerheden, zo is het coronavirus niet uitgeraasd en kan de pandemie zomaar weer verergeren. Daar moeten we ook in 2022 nog rekening mee houden. Pas als het aanbod zich herstelt en beter aansluit bij de vraag kunnen de prijzen normaliseren.