Digitale nalatenschap: wie kan er straks bij de cryptowallet?

We maken bijna allemaal dagelijks gebruik van sociale media en zijn gemiddeld bijna vijf uur per dag online, met allerlei activiteiten. Wat we digitaal opslaan, bewaren en produceren heeft waarde. Voor onszelf, maar mogelijk ook voor nabestaanden. Denk aan foto’s en filmpjes, maar ook aan zaken van financiële waarde, zoals cryptovaluta, NFT’s (non-fungible tokens) en tegoeden bij Paypal. Of zelfgemaakte content: video’s, muziek en zakelijke presentaties.

De cijfers liegen er niet om

Negen op de tien Nederlanders hebben nergens vastgelegd wat er met hun online activiteiten moet gebeuren als ze er niet meer zijn. Per dag overlijden er zo’n 450 mensen in Nederland, dus dat zijn heel wat Facebook-, Instagram- en andere digitale accounts en bestanden die ineens zonder eigenaar zijn. En heel wat servers die blijven draaien. Dat is onze digitale erfenis, waar we bijna geen aandacht aan besteden. Vier op de tien Nederlanders hebben dingen geregeld voor na hun dood, maar hun digitale nalatenschap is daar meestal geen onderdeel van. Dit blijkt uit onderzoek naar digitale nalatenschap uit 2021, dat het ministerie van Binnenlandse Zaken liet uitvoeren door onderzoeksbureau Kantar.

‘Negen op de tien Nederlanders hebben nergens vastgelegd wat er met hun online activiteiten moet gebeuren als ze er niet meer zijn’

Wat als je de toegangscode niet hebt?

Nabestaanden die geen toegang hebben tot de telefoon of laptop van hun dierbare, terwijl ze de informatie dringend nodig hebben. Dagelijks heeft Sander van der Meer hier mee te maken. De voormalig forensisch rechercheur is nu expert digitale nalatenschap bij kennis- en expertisecentrum Digital Life Legacy. ‘Toen ik nog bij de politie werkte kon ik zo’n toestel ontgrendelen, mits er sprake was van een strafbaar feit. Ik realiseerde me dat er veel behoefte is aan hulp op dit gebied.’ Zonder winstoogmerk geeft Digital Life Legacy voorlichting en biedt het praktische hulp aan nabestaanden. Van der Meer: ‘Er moet dan wel een juridische grondslag zijn, dus een overlijdensverklaring en een verklaring van erfrecht. Daarmee kan ik op verzoek aan de slag. Vergelijk het met een fiets die van jou is, maar die op slot zit en je hebt geen sleutel meer. Ik ben dan degene die het slot kan openbreken.’ Handiger is het natuurlijk om ervoor te zorgen dat iemand je code heeft. Uit het Kantar-onderzoek blijkt dat Nederlanders het liefst hun wachtwoorden delen met nabestaanden via een notitieboekje (38 procent) of een digitale kluis (37 procent).

Juridisch onbekend terrein

Hoewel een telefoon of laptop tastbare goederen zijn en dus aantoonbaar van de erfgenamen, is het erfrecht zoals het nu is ingericht niet goed toepasbaar op digitale bezittingen. Wil je het voor jezelf en je nabestaanden goed regelen, dan kom je al snel op onbekend terrein. Dat geldt ook voor notarissen en advocaten, die het zonder duidelijke richtlijnen of wettelijke basis moeten doen. Daarom wordt er onderzoek gedaan om helder te krijgen wat digitale bezittingen eigenlijk zijn en hoe je die definieert, maar ook wat ermee gebeurt bij overlijden.

Promotieonderzoek IT- en privaatrecht

Dat is waar promovenda Ilse Marije Lambers zich mee bezighoudt op de Rijksuniversiteit Groningen. Lambers richtte zich in haar studie op zowel het IT-recht als privaatrecht, een goede combinatie voor dit project met veel verschillende rechtsgebieden. Ze kijkt in haar promotieonderzoek naar de vererving van tokens en bestanden die zijn opgeslagen in cloudomgevingen als Google Drive en iCloud. ‘Bij op blockchain gebaseerde assets is er geen wederpartij, bij cloudbestanden wel. Dat maakt behoorlijk verschil bij hoe het na overlijden wordt geregeld.’ Van der Meer: ‘Er zijn zo’n twee miljoen Nederlanders met cryptovaluta, onder wie heel veel jongeren. Niet allemaal met duizenden euro’s, maar je hebt er als nabestaande wel recht op. Maar hoe? Je moet weten waar zo’n account loopt of wat de digitale sleutel is.’

Hoe zit het met privacy?

Lambers wijst erop dat jongeren vrijwel hun hele leven online hebben ingericht. ‘Vooral voor hen is bewustwording belangrijk, want je bent op die leeftijd helemaal niet bezig met de dood. Het is goed om te bedenken dat de privacywetgeving (AVG, red.) in principe niet van toepassing is na je dood. Je kunt je afvragen hoe ethisch het is dat, als iemand overlijdt, een ouder inzage heeft in alles wat het kind online heeft gedaan. Ik kan me voorstellen dat veel jongeren dat geen prettig idee vinden.’

Juridische uitdaging: digitale erfenis blijft niet binnen landsgrenzen

Zoals gezegd bestaan er voor een digitale erfenis geen duidelijke regels. Aangezien wetgeving het sterkste middel is om bescherming voor gebruikers af te dwingen, is er inmiddels grote behoefte aan. Gezien het internationale aspect van digitale bezittingen is Europese regelgeving in de maak. Maar Amerikaanse techreuzen als Facebook, Google en Microsoft, waar zo ongeveer iedereen wel een account heeft, leggen zich niet zomaar neer bij Nederlandse of Europese richtlijnen. Lambers volgt een project van het European Law Institute over digitale nalatenschap. ‘Er is nog veel onduidelijk over hoe het huidige recht in een digitale context moet worden toegepast. Ook het internationale privaatrecht komt nog om de hoek kijken, want wat als de cloud wordt beheerd door een niet-Nederlandse partij?’

Tips om digitale nalatenschap goed te regelen

Het blijft daarom belangrijk om een testament op te stellen en daarin zoveel mogelijk vast te leggen en te regelen, zolang er rechtsonzekerheid is over digitale bezittingen. ‘Zorg dat nabestaanden zo goed mogelijk weten wat jij gewild zou hebben’, waarschuwt Lambers. ‘Er zijn al veel notariskantoren die werken met een digitale kluis, waar je informatie over je accounts en je inloggegevens kunt opslaan. Dat kan een goede oplossing zijn.’

• Regel dat iemand wachtwoord en/of code heeft van de telefoon en laptop. Dat kan bijvoorbeeld in een notitieboekje (bewaar dit op een veilige afgesproken plek), maar ook in een speciale app, digitale kluis of bij een notaris.
• Maak een overzicht van hardware en deel dat met iemand, denk daarbij aan telefoons, computers en usb-sticks.
• Heb je cryptovaluta of tokens, zorg dan dat bekend is bij welk bedrijf of dat iemand weet waar de sleutel of code is.
• Laat een telefoonabonnement minimaal 6 maanden doorlopen; zeg het niet te vroeg op.