Wat als een gemachtigde misbruik maakt van een volmacht?

Zelf regie houden

Een levenstestament biedt u de mogelijkheid om zelf te bepalen wie namens u gaat handelen als u dat zelf niet meer kunt. In dat levenstestament kunt u ook richtsnoeren en wensen opnemen. U regelt dan de bevoegdheid om namens u te kunnen handelen en geeft aan wat uw bedoelingen zijn. Tot zover houdt u de regie in eigen handen.

Totdat uw vertegenwoordiger het overneemt…

Vanaf het moment dat u niet meer zelf kunt handelen, zal uw vertegenwoordiger het stokje van u overnemen. Een fysieke oorzaak kan de reden zijn dat u niet meer zelf kunt handelen. Denk bijvoorbeeld aan iemand in coma. Het kan ook een mentale oorzaak hebben, zoals een geestesziekte. Bijvoorbeeld bij dementie komt er een moment waarop iemand niet meer de gevolgen van zijn handelen kan overzien. De regie is dan overgegaan op de vertegenwoordiger.

De basis is vertrouwen

Een levenstestament komt tot stand in het vertrouwen dat uw vertegenwoordiger capabel is voor de klus die hij of zij moet opknappen, daar tijd en de juiste energie voor heeft én geen misbruik maakt van de situatie. De situatie kan zijn dat uw vertegenwoordiger voor een periode van jaren zonder toezicht van iets of iemand over uw vermogen kan beschikken.

Vertrouwen wordt soms geschaad

De regie ligt dus bij uw vertegenwoordiger voor wellicht een periode van jaren. Helaas komt misbruik ook in deze situaties voor. Dat is dan extra schokkend. We zagen dit in een situatie met een ‘hulpvaardige buurman’.

Een gemachtigde heeft gedurende een aantal jaren de financiën beheerd van een mevrouw, de volmachtgever, die niet meer wilsbekwaam was. Gedurende die periode heeft de gemachtigde geld van mevrouw gebruikt voor: zijn eigen energierekening, onderhoud van zijn auto, vliegtickets, boodschappen voor hemzelf en schenkingen aan zijn kinderen.

Gemachtigde achter de tralies

Mag dat niet? Nee, dat mag niet! De rechter vat het glashelder samen:

“Verdachte heeft, samen met zijn echtgenote, een groot geldbedrag verduisterd van een hoogbejaarde vrouw die, door haar geestesgesteldheid, geheel van hen afhankelijk was geworden. Verdachte deed dit door, op basis van een volmacht, gedurende een periode van bijna vier jaar op allerlei wijzen geld van haar rekening te halen en dit aan te wenden ten bate van zichzelf, zijn echtgenote en hun kinderen. Verdachte was door het slachtoffer speciaal aangesteld om het beheer te voeren over haar financiën vanaf het moment dat zij daartoe zelf niet meer in staat was. Hij heeft het door het slachtoffer in hem gestelde vertrouwen met zijn handelen op ernstige wijze geschonden. Voor een dergelijk ernstig feit past naar het oordeel van de rechtbank slechts een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van aanmerkelijke duur.”

Met enige regelmaat zien we vergelijkbare situaties opduiken in de media.

Hoe heeft deze situatie kunnen ontstaan?

In deze situatie kon een gemachtigde volledig zelfstandig over het geld van een ander beschikken. Die ander was niet meer in staat de gemachtigde te controleren. Dan vindt er eenvoudigweg geen controle plaats. De kantonrechter heeft alleen een controlerende taak bij bewindvoering en curatele. Vervolgens is de gemachtigde op het verkeerde spoor terechtgekomen.

Hoe kan deze ellende worden voorkomen?

Binnen de bank is het ‘4-ogen-principe’ een veelgehoorde term. Dit wil zeggen dat belangrijke zaken door twee personen bekeken en goedgekeurd moeten worden. Dat voorkomt dat iemand buiten het zicht van iedereen iets verkeerds kan doen. Het mechanisme van ‘vreemde ogen dwingen’ speelt ook mee. De wetenschap dat iemand meekijkt of mee kan kijken is voor velen een extra aansporing om op het rechte pad te blijven.

Het 4-ogen-principe zou wat mij betreft ook bij levenstestamenten serieus overwogen moeten worden.

Hoe kunt u het 4-ogen-principe toepassen?

Er zijn verschillende mogelijkheden om dit principe toe te passen. Meerdere gemachtigden benoemen is een mogelijkheid. Hopelijk hebben zij overleg over (grote) zaken die moeten gebeuren. Maar zij hebben ook de mogelijkheid om elkaar achteraf te controleren.

Het is ook mogelijk om iemand aan te stellen met het doel om de gemachtigde te controleren. Die persoon is dan de toezichthouder. In de praktijk blijkt dit een beladen term te zijn. Men heeft een groot vertrouwen in de gemachtigde of men vindt toezicht soms een motie van wantrouwen. Maar goed, dat kan ook een kwestie zijn van hoe het wordt gebracht. Voor een gemachtigde kan het bijvoorbeeld ook prettig zijn om grote beslissingen met iemand af te kunnen stemmen.

Het thema ‘kans op misbruik’ hoort steeds op tafel te komen. De meest passende oplossing zal van de situatie afhankelijk zijn.