Jarenlang galmde het rond als hoopvol “buzzword”: microkrediet. Microkredieten zouden het mondiale armoedeprobleem voorgoed uit de wereld helpen door de allerarmsten zelf hun economische lot in handen te laten nemen. Maar het liep anders. Nu de hype voorbij is, moeten we ons afvragen wat er mis ging én wat er goed gaat.
In de academische wereld veroverde het nieuwe idee van microkredieten al snel de harten en hoofden van economen. Daarna volgende hulporganisaties, politiek en het grote publiek. Zelfs koningin Máxima maakte zich er sterk voor. Wie kon er ook tegen deze relatief goedkope manier van ontwikkelingsinvesteringen zijn?
Euforie om een simpel idee
Aan het begin van de jaren 2000 kon praktisch iedere aspirant-ondernemer in een ontwikkelingsland een microkrediet krijgen. En het mooie was dat het niet slechts conditieloos geven was – dat werkt vaak averechts – maar dat for-profit ondernemingen ook aan de slag gingen om leningen te verstrekken. Zowel de publieke als de private sector liep warm voor microkredieten.
Het idee achter microkredieten is eenvoudig. Het voornaamste doel is om iemand in een ontwikkelingsland een structurele bron van inkomsten te bieden, bijvoorbeeld een winkel of eigen handel. Om zo’n bedrijf van de grond te krijgen is in ontwikkelingslanden slechts een kleine som geld nodig. Voor een paar honderd euro is het mogelijk een supermarktje of een fabriekje te openen. Als dat eenmaal loopt, is het microkrediet gemakkelijk terug te betalen en heeft de ondernemer een vast inkomen en creëert hij misschien zelfs werkgelegenheid in de lokale economie, wat ook inkomens voor anderen genereert.
Microkrediet: theorie versus praktijk
Tot zover het idee achter microkredieten. Het klinkt volkomen plausibel, maar er zijn meerdere theoretische en praktische problemen. Het eerste theoretische probleem is dat microkredieten steunen op de gedachte dat aanbod altijd zijn eigen vraag zal creëren. Het is niet gezegd dat dat überhaupt niet waar is, maar in het geval van microkredieten bleek het aanbod vaak onvoldoende gediversifieerd.
In de praktijk bleek dat zelfs de armsten vaak wel toegang hadden tot basale levensbehoeften. Als er geen extreme omstandigheden als hongersnoden spelen, is er ook in de meest onderontwikkelde delen van Afrika wel een levensmiddelenwinkel in elk dorp. Het is niet dat het aanbod ontbreekt, het is kwestie van een gebrek aan inkomen om die producten te kopen. Idealiter zou een nieuwe microkrediet gefinancierde onderneming dat inkomen kunnen genereren, wat de lokale economie een boost zou geven.
Het probleem van veel met microkredieten gefinancierde ondernemingen, is dat zij niet voorzagen in een vraag. Dikwijls werd een eigen bakkerij begonnen in een dorp waar er al een was, of een fabriekje voor schoenen die even verderop ook werden geproduceerd. Hoewel microkrediet aanbod creëerde, was er in veel gevallen geen grote, nieuwe vraag naar de producten van deze nieuwe ondernemingen.
Om de onderneming dan vervolgens toch staande te houden, moesten deze ondernemingen de prijzen laten zakken. De concurrent werd gedwongen hetzelfde te doen, waardoor er zeer zware concurrentie ontstond. Uiteindelijk werd er op deze manier niet of nauwelijks een stabiele inkomensstroom opgezet, maar werd alleen maar het inkomen van de concurrent in gevaar gebracht.
Wereldwijd is het lot van de meeste met microkrediet gefinancierde ondernemingen faillissement. Maar de schuld moet nog wel afbetaald worden, waardoor de allerarmsten het financieel nog moeilijker krijgen. Overigens is de bittere ironie dat de middenklasse – niet de groep waarop microkrediet gericht zijn – profiteert van de hevige concurrentie waartoe microkrediet-ondernemingen zich veroordeeld zien.
Het grote voordeel van microkrediet
Het lijkt op deze manier alsof microkredieten een grote mislukking zijn geworden. Als het microkrediet werd gezien als een manier om wereldwijd een einde te maken aan de armoede, dan is dat inderdaad het geval. Maar dat is nogal een hoge lat. Microkredieten kunnen de armen wel degelijk helpen. En dat doen ze ook.
Het probleem van de inkomensstroom van de allerarmsten is niet alleen dat die zeer bescheiden is, maar dat het inkomen onregelmatig binnenkomt en gemakkelijk kan wegvallen. Met spaargeld die klappen opvangen is meestal geen optie, simpelweg omdat er geen spaargeld is. Dat betekent dat de armen vaak dure leningen afsluiten om hun financiële tegenvallers op te vangen. Dit leidt niet zelden tot een armoedeval, waarbij de schulden zich opstapelen.
Volgens sommige deskundigen is dit waar microkrediet de levensomstandigheden kan verzachten. Onder de juiste voorwaarden is een microkrediet een goedkope lening, die direct kan worden omgezet als spaargeld. Mits verstandig gebruikt, kan het microkrediet de brug slaan tussen inkomensloze periodes, om het spaarsaldo weer aan te vullen in betere tijden.
Zo bezien trekt microkrediet de armsten wellicht niet uit hun armoede, maar voorkomt het wel dat hun situatie verergert. Dat is misschien niet de vervulling van de belofte van een armoedeloze wereld, maar het stutten van de armoede-ondergrens is zeker geen betekenisloos of onbelangrijk doel.
