Wat is steward-ownership
De kern van steward-ownership is dat een bedrijf ‘van zichzelf’ is en bestaat om zijn missie te dienen. Hierbij staan de volgende twee belangrijke punten voorop.
- Er is sprake van zelfbestuur. Het stemrecht ligt bij mensen die betrokken zijn bij het bedrijf. Het bedrijf kan daarnaast niet worden verkocht. Ook kunnen de aandelen niet vererven.
- Winst dient de missie. Alle of het merendeel van de winst wordt geherinvesteerd in het bedrijf. Ook kan deze winst worden gedoneerd in lijn met de missie van het bedrijf. Uiteraard worden investeerders en oprichters eerlijk gecompenseerd.
Wat is de rol van stewards?
De stewards werken in beginsel bij het bedrijf. Zij bepalen de koers van het bedrijf op basis van de missie. Zij oefenen ook het stemrecht op de aandelen uit. Zij zijn vaak niet de eigenaren van de aandelen. Uit de aard van de zaak is het stemrecht van de stewards tijdelijk. Bovendien kunnen ze de aandelen niet verkopen, nu ze veelal geen eigendom hebben. Hebben ze wel eigendom dan is de overdracht strikt gereguleerd. Het stemrecht komt terecht bij de opvolgers.
Drie juridische modellen in Nederland
In Nederland maken steward-owned bedrijven voor de uitwerking van hun principes gebruik van drie juridische modellen.
- Beheerstichting. Het hele bedrijf (of een meerderheid van het stemrecht) is in handen van een stichting. Deze stichting heeft als taak de missie en continuïteit te waarborgen.
- Gouden aandeel. In dit model geeft de onderneming gewone aandelen met stemrecht aan stewards. De aandelen worden zo uitgegeven dat de stewards ze niet kunnen verkopen of laten vererven. Er zit daarnaast een gouden aandeel in een onafhankelijke stichting. Dat aandeel heeft sterke vetorechten. Daarmee wordt geborgd dat de structuur in stand blijft. Tot slot kan de onderneming ook economische aandelen uitgeven aan investeerders.
- Geneutraliseerd kapitaal. In deze vorm is een stichting de economische eigenaar van het bedrijf, waarmee het kapitaal ‘geneutraliseerd’ wordt. Het stemrecht blijft bij stewards en zij kunnen dat niet overdragen.
Van de drie modellen die hiervoor zijn beschreven, wordt de beheerstichting veruit het vaakst toegepast. Het model is later nog aan te passen, zolang de kernwaarden behouden blijven.
Internationale voorbeelden
Steward-ownership is een internationaal fenomeen. Een bekend voorbeeld is Carl Zeiss uit Duitsland. Na het overlijden van de oprichter werd de Carl Zeiss Foundation eigenaar van alle aandelen. Deze stichting zorgt ervoor dat de winst van de twee bedrijven wordt geherinvesteerd of gedoneerd aan wetenschappelijk onderwijs en onderzoek.
In Denemarken hebben beheerstichtingen een speciale juridische status. Grote bedrijven zoals Carlsberg, Novo Nordisk en Maersk zijn voor meer dan de helft in handen van zo’n stichting. Zo blijven ze onafhankelijk, terwijl ze toch kapitaal kunnen aantrekken via de beurs.
De impact van steward-ownership
In Nederland zijn er naar schatting zo’n honderd steward-owned bedrijven. Het meest in het oog springende voorbeeld is wellicht De Efteling in Kaatsheuvel. Maar Remeha, de Coffee Company en Haskoning zijn bijvoorbeeld ook steward-owned. Deze voorbeelden laten zien dat het werkveld zeer divers kan zijn.
Volgens onderzoek is de kans dat een steward-owned bedrijf na 40 jaar nog bestaat, ruim zes keer groter dan bij gewone bedrijven. Ook investeren ze meer in innovatie en duurzaamheid en zijn ze net zo winstgevend. Daarnaast bieden steward-owned bedrijven medewerkers meer werkzekerheid, inspraak en een eerlijker loon. Dit zorgt voor sterke motivatie voor het personeel maar ook voor het aantrekken en behouden van toptalent.
Terughoudendheid?
Ondanks de voordelen is steward-ownership zeker niet de standaard. Veel ondernemers zijn gewend aan het idee dat bedrijven er vooral zijn om winst te maken voor aandeelhouders. Toch laat de praktijk zien dat bedrijven die kiezen voor steward-ownership net zo succesvol kunnen zijn en bovendien meer waarde creëren voor medewerkers, klanten en de samenleving. Het vraagt om een andere kijk op eigendom en succes, maar kan veel voordelen bieden voor iedereen die met het bedrijf verbonden is.
