Wensouders: welke vormen zijn er? Deel 2

Meerouderschap

Steeds meer kinderen in Nederland groeien op in een gezin met drie of vier ouders. Het gaat dan vaak om samengestelde gezinnen, gezinnen met ouders van gelijk geslacht of meerdere personen die met elkaar een kind opvoeden.

Op dit moment kunnen slechts twee ouders het juridisch ouderschap hebben en kunnen maximaal twee personen het gezag hebben. Dit kan negatieve juridische gevolgen voor het kind hebben, bijvoorbeeld op het gebied van zorgverlof en erfrecht.

Een juridisch ouder heeft niet altijd het ouderlijk gezag en iemand met ouderlijk gezag is niet automatisch juridisch ouder. Het zijn dus twee verschillende begrippen. Juridisch ouderschap heeft consequenties op een aantal gebieden. Denkt u aan: erven van ouders, de achternaam, het financieel onderhoud, omgang en tot slot de nationaliteit. Gevolgen van ouderlijk gezag liggen op het gebied van wettelijke vertegenwoordiging en het maken van belangrijke beslissingen in het leven van het kind. Voorbeelden zijn: een medische en psychologische behandeling, schoolkeuze, verhuizing en het aanvragen van een paspoort.

De niet-juridisch ouders kunnen het kind wel aanwijzen als erfgenaam, maar daarvoor gelden wel andere tarieven voor de erfbelasting. Voor biologische ouders komt hier binnenkort verandering in. In de Voorjaarsnota 2025 is het voorstel opgenomen om biologische kinderen voor de schenk- en erfbelasting gelijk te stellen met juridische kinderen. Zij hebben daardoor ook recht op de kindvrijstelling en het lagere tarief.

De geboortemoeder is altijd juridisch ouder én heeft ouderlijk gezag. Haar mannelijke echtgenoot of geregistreerd partner is automatisch de juridisch vader met gezag. We hebben in het eerste artikel van deze reeks gezien hoe het juridisch ouderschap van de geboortemoeder en duomoeder ontstaat. Als een geboortemoeder ongehuwd is, dan geldt het volgende: zij kan een ander toestemming geven voor erkenning van het kind. De erkenning vindt plaats tijdens de zwangerschap bij de gemeente. Een andere optie is dat het ouderschap gerechtelijk wordt vastgesteld, er aan de rechter vervangende toestemming voor erkenning wordt gevraagd of dat het kind wordt geadopteerd.

Hoe is het internationaal eigenlijk geregeld?

In de meeste landen is het zo dat de juridische moeder de vrouw is ‘uit wie het kind wordt geboren’. Ook in het buitenland ontstaat meestal vaderschap van rechtswege als de vader getrouwd is met de geboortemoeder. Andere mogelijkheden voor juridisch vaderschap zijn ook hier: erkenning, adoptie en gerechtelijke vaststelling.

• België en het Verenigd Koninkrijk kennen wetgeving over duomoeders.
• In België is in het huidige regeerakkoord opgenomen dat er een wettelijk kader voor draagmoederschap moet komen.
• In een aantal andere landen binnen de EU is meeroudergezag mogelijk.
• In Canada en het Verenigd Koninkrijk is het draagmoederschap wettelijk geregeld. In landen als Oekraïne en enkele staten in de Verenigde Staten is ook commercieel draagmoederschap toegestaan.
• In sommige staten in Canada is ook meerouderschap wettelijk geregeld.

Zijn er in Nederland ontwikkelingen gaande?

Vanuit de praktijk is er behoefte aan maatregelen om het familierecht beter te laten aansluiten bij de ontwikkelingen. De Staatscommissie Herijking ouderschap is in 2016 na uitgebreid onderzoek met een lange lijst aanbevelingen gekomen op het terrein van juridisch meerouderschap, meerpersoonsgezag en draagmoederschap.

Voor wat betreft het draagmoederschap ligt er een wetsvoorstel: de Wet kind, draagmoederschap en afstamming. Dit wetsvoorstel beoogt een betere bescherming van het kind, de draagmoeder en de wensouders. Het wetsvoorstel is in juli 2023 naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarna is het een tijdje stil geweest. Op dit moment worden de antwoorden op gestelde Kamervragen over het wetsvoorstel voorbereid. De staatssecretaris van Rechtsbescherming heeft toegezegd rond de zomer van 2025 de kabinetsreactie te sturen op een onderzoek over het wetsvoorstel en te schetsen hoe verder wordt gegaan met het voorstel. Het kan dus nog best een tijd duren voor de wet in werking treedt.

Ten aanzien van juridisch meerouderschap heeft de Staatscommissie gezegd dat dit gefaciliteerd moet worden onder bepaalde voorwaarden. Enkele voorwaarden hiervan zijn: de regeling is toegankelijk voor maximaal vier ouders, die maximaal twee huishoudens vormen, de aspirant-meerouders moeten vóór de conceptie van het kind een meerouderschapsovereenkomst hebben opgesteld, deze overeenkomst moet door de rechter worden getoetst én de rechter benoemt een bijzondere curator.

Ook op het gebied van het meerouderschap is tot nu toe het advies van de Staatscommissie nog niet omgezet in wetgeving. Hoewel het demissionaire kabinet in oktober 2023 erkende dat er een wettelijke regeling nodig is voor meeroudergezinnen, blijft het onduidelijk wanneer er iets zal veranderen. Politieke partijen zijn het niet met elkaar eens en in maart 2025 maakte de staatssecretaris van Rechtsbescherming bekend dat een wettelijke regeling er voorlopig niet komt, omdat deze te duur is en te ingewikkeld is om uit te voeren.

Tot slot

U ziet dat er veel te vertellen valt over deze onderwerpen. Wetgeving is vaak een weerslag van maatschappelijke ontwikkelingen en zoveel is hier zeker het geval. Mensen willen erkenning van hun gekozen familievorm en (juridisch) goed voor hun kinderen kunnen zorgen. Zodra er nieuwe ontwikkelingen zijn op dit gebied pakken wij de pen weer op en informeren u nader.