De voordelen van een gelijke vermogensverdeling voor de erfbelasting

Wat zijn de voordelen van een gelijke vermogensverdeling?

Laten we ons een echtpaar met kinderen voorstellen waarbij sprake is van een gelijke vermogensverdeling. De nalatenschap van de echtgenoot die als eerste overlijdt, bestaat qua omvang dan uit de helft van het totale vermogen. Dat kan gunstig uitpakken omdat de tarieven van de erfbelasting progressief zijn. Heel kort door de bocht: voor de kinderen is twee keer 50 erven goedkoper dan 100 en 0 erven. Daarnaast heeft de langstlevende partner een grote vrijstelling. En tot slot kunnen er in een testament maatregelen worden getroffen die de erfbelasting kunnen beperken. Een gelijke vermogensverdeling zorgt ervoor dat deze elementen goed tot hun recht komen, ongeacht de volgorde van overlijden.

Wanneer is er sprake van een gelijke vermogensverdeling?

Een huwelijksgemeenschap die alles omvat
De meeste mensen zijn getrouwd in de algehele gemeenschap van goederen, zoals die gold tot 1 januari 2018. Het uitgangspunt voor deze mensen is dat alles wat zij hebben, en nog krijgen, gezamenlijk bezit is van beide echtgenoten. Dat leidt dus tot een gelijke vermogensverdeling.

Een finaal verrekenbeding in huwelijkse voorwaarden
Ook kan van een gelijke vermogensverdeling sprake zijn bij echtparen die zijn getrouwd op huwelijkse voorwaarden, die een finaal verrekenbeding bevatten. Dat is de afspraak om bij het einde van het huwelijk te verrekenen alsof men was gehuwd in de algehele gemeenschap van goederen. Een belangrijk verschil met de gemeenschap van goederen is dat het vermogen hierbij geen gezamenlijk bezit wordt. De echtgenoten gaan het vermogensverschil rechttrekken met een vordering. De ‘arme echtgenoot’ krijgt een zodanige vordering op de ‘rijke echtgenoot’ dat het vermogen gelijk is verdeeld. Een ander verschil is een finaal verrekenbeding mogelijk alleen werkt als het huwelijk eindigt door overlijden. Er hoeft dan niet verrekend te worden bij echtscheiding, zoals bij de algehele gemeenschap van goederen.

De vermogens zijn al in evenwicht
Verder kan bij huwelijkse voorwaarden sprake zijn van een gelijke vermogensverdeling als men toevallig (ongeveer) evenveel vermogen heeft. Er is dan geen finaal verrekenbeding nodig om een gelijke vermogensverdeling te bereiken. Die is er immers al.

Er is een niet-uitgevoerd periodiek verrekenbeding
Er kan ook sprake zijn van de niet-uitgevoerd periodiek verrekenbeding. Het echtpaar heeft dan in de huwelijkse voorwaarden de afspraak gemaakt om besparingen jaarlijks te delen, maar hebben dat nooit daadwerkelijk gedaan. De wet zegt dat bij het einde van het huwelijk de verrekening alsnog moet plaatsvinden. En hierbij moet dan het gehele vermogen worden betrokken. Dat kan dan uitpakken als een finaal verrekenbeding. Of dat ook zo is, zal per situatie bekeken moeten worden.

Een finaal verrekenbeding en de legitieme portie van kinderen

Een finaal verrekenbeding bij overlijden pakt voor de erfbelasting hetzelfde uit als een algehele gemeenschap van goederen. Voor de legitieme portie is dat mogelijk niet zo. Een finaal verrekenbeding vermindert de legitieme portie voor kinderen mogelijk niet. Een voorbeeld:

• Een vader bezit € 1 miljoen. Hij is getrouwd in ‘koude uitsluiting’ en hij heeft twee kinderen. Bij het overlijden van vader zijn er drie wettelijke erfgenamen, die ieder een gelijk deel erven. De legitieme portie van de kinderen is daar de helft van, ofwel 1/6^e deel (afgerond € 167.000).
• Vader en moeder brengen een algehele gemeenschap van goederen tot stand en het vermogen van moeder is nihil. Dit is geen schenking. De nalatenschap van vader bedraagt nu € 500.000. De legitieme portie van de kinderen neemt af tot afgerond € 83.000.
• Wat nu als sprake is van een finaal verrekenbeding bij overlijden? Voor de erfbelasting bedraagt de nalatenschap van vader € 500.000, maar voor de berekening van de legitieme portie € 1 miljoen. De kinderen hebben dus een legitieme portie van afgerond € 167.000. Dit is precies gelijk aan 1/3^e deel over € 500.000, een ‘normaal erfdeel’. Maar zou door een regeling in het testament er meer vermogen naar moeder gaan, dan kan dat in strijd met de legitieme portie van de kinderen. Kort door de bocht: dat hoeven zij dan niet te accepteren.

Is een gelijke vermogensverdeling altijd mogelijk?

Voor schenkingen en erfenissen is vaak bepaald dat zij privé zijn van de ontvanger. Dat wordt geregeld via de uitsluitingsclausule die bepaalt dat de schenking of erfenis niet in een huwelijksgemeenschap of finaal verrekenbeding kan worden betrokken.

De bedoeling is te voorkomen dat de schenking of erfenis moet worden gedeeld bij een echtscheiding. De uitsluitingsclausule is een begrijpelijke regeling maar heeft het bezwaar dat het een gelijke vermogensverdeling in de weg kan staan.

Het is mogelijk een ‘versoepelde’ of ‘zachte’ uitsluitingsclausule te gebruiken. Deze clausule regelt dat het vermogen niet gedeeld hoeft te worden bij echtscheiding maar trekt zich als het ware terug als het huwelijk eindigt door overlijden. Dan kan het dus wel in de huwelijksgemeenschap of het finale verrekenbeding vallen en kan een gelijke vermogensverdeling worden bereikt. Naast de vraag of er is geërfd, is de vraag dus relevant of er een uitsluitingsclausule geldt. En zo ja, welke dan precies?

Past een gelijke vermogensverdeling bij uw situatie?

Een gelijke vermogensverdeling kan gunstig zijn, maar het moet passen bij uw situatie en wensen. Stel dat we een echtpaar hebben met een groot vermogensverschil. Hoe zou een finaal verrekenbeding bij overlijden bij hen uitpakken?

De meest vermogende echtgenoot moet zich realiseren dat er meer erfbelasting moet worden betaald als zijn of haar partner als eerste overlijdt. En voor een deel nog wel over het vermogen dat eerst van de langstlevende zelf was. Dat kan uiteindelijk gunstig blijken voor de kinderen, maar het zuur komt hier voor het zoet.

Het is ook van belang of de echtgenoten eenzelfde bestemming willen geven aan hun vermogen. Ik geef twee voorbeelden:

1. Stel een ondernemende echtgenoot wil zijn onderneming direct aan zijn kinderen nalaten, die de onderneming voortzetten. Het zal van de situatie afhankelijk zijn of deze wens samengaat met een gelijke vermogensverdeling
2. Stel dat de minst vermogende echtgenoot kinderen heeft uit een vorige relatie. De meest vermogende echtgenoot moet zich realiseren dat deze stiefkinderen een aanspraak krijgen op het vermogen dat via het finaal verrekenbeding overgaat. Dat kan wel of niet de bedoeling zijn.

Als er geen kinderen zijn, is het ook de vraag of een gelijke vermogensverdeling wel past. De omvang van het vermogen en de uiteindelijke bestemming na overlijden zijn dan twee relevante aspecten. Meer hierover leest u in ons artikel “Estate planning voor stellen zonder kinderen”.

Samenwoners en een gelijke vermogensverdeling

Bij samenwoners kan geen algehele huwelijksgemeenschap bestaan zoals bij gehuwden. Zij kunnen wel samen iets kopen, zoals bijvoorbeeld een woning. Maar dat is geen oplossing om een bestaand vermogensverschil recht te trekken.

Op zich hebben samenwoners de vrijheid om afspraken te maken over het verschuiven van vermogen. Eventueel kan dat afhankelijk zijn van de situatie van overlijden, met een finaal verrekenbeding. Maar de gevolgen daarvan voor de schenk- en erfbelasting zijn bij samenwoners niet zo duidelijk als voor gehuwden. Dit kan een reden zijn om een huwelijk te sluiten of een partnerschap te registreren.

Het onderscheid tussen gehuwden en samenwoners is op veel vlakken al opgeheven. In de Successiewet is er dit punt dus nog een onderscheid. Het idee om dat te wijzigen wordt geregeld naar voren gebracht, maar er ligt nog geen concreet wetsvoorstel.

Het vervolg

De algemene gedachte is dat een gelijke vermogensverdeling gunstig is voor de erfbelasting. Maar er zijn een aantal nuanceringen. Zo is het maar de vraag of het bij uw wensen past. Verder is het goed om een concrete berekening te maken van uw eigen situatie. In ons artikel “Een berekening van de erfbelasting” ziet u hoe dat eruit kan zien.