Wat de gek ervoor geeft?

Het verzekeren van kunst en sieraden begint met het beantwoorden van de vraag: “wat is het en wat is het waard?”. Vragen die op het eerste oog eenvoudig lijken, maar in de praktijk tot allerhande verwikkelingen kunnen leiden. Laten we eens kijken welke aspecten hier een rol spelen.

Wat is het?

Stel: u hebt een paar schilderijen verkregen uit de nalatenschap van uw ouders. Objecten waar u mee bent opgegroeid omdat ze thuis al jaren aan de muur hingen. Ze waren zo vertrouwd, dat de vraag waar ze vandaan kwamen of wie ze ooit kocht eigenlijk nooit gesteld werd. Maar u wilt de objecten verzekeren, reden waarom u naar een kunsttaxateur gestapt bent. Een die lid is van de Federatie TMV (Taxateurs, Makelaars en Veilingmeesters in roerende goederen), de VRT (Verenigd Register van Taxateurs) en/of RICS (Royal Institute of Chartered Surveyors). Of een andere, gerenommeerde taxateur die gespecialiseerd is in het beoordelen van de betreffende objecten.

Om de waarde te kunnen bepalen, kijkt de taxateur onder meer naar de volgende zaken.

Het doel van de taxatie bepalen

De eerste vraag die de taxateur zal stellen is: wat het doel is van de taxatie? Bijvoorbeeld verkoop, verzekering of ten behoeve van een aangifte erfbelasting: de grondslag voor de waardebepaling verschilt in elk van deze gevallen.

Beoordelen op echtheid

Vervolgens zal de taxateur de echtheid beoordelen: is het een origineel werk van de hand van de betreffende kunstenaar, is het gemaakt door een leerling of is het een regelrechte kopie? In opgewonden mediaberichten wordt al snel van “vervalsingen” gesproken en wordt gemakshalve vergeten dat in de 17^de eeuw leerlingen in het atelier van hun beroemde meester steevast bestaande schilderijen moesten naschilderen, als onderdeel van hun opleiding. Dus niet bedoeld om als een oorspronkelijk werk van de meester door te gaan, maar slechts als oefenmateriaal. Niet zelden waren dit uitstekende werken, “in de stijl van….”.

Provenance

Relevant voor het echtheidsonderzoek is verder de herkomst (‘provenance’) van het object. Zijn er aankoopnota’s of taxatierapporten uit het verleden? Wordt het schilderij genoemd in het oeuvre-overzicht dat ooit van deze schilder is samengesteld? Is het 1200 jaar oude Tang-paard in een laboratorium onderzocht om de veronderstelde leeftijd te verifiëren? Dateren de gebruikte materialen (bijv. de verf, het doek en het spieraam) uit de periode dat het werk vervaardigd zou zijn? Laten we ons in elk geval realiseren dat de schijn regelmatig bedriegt. Een fleurige litho gesigneerd met “Appel”, een viool met aan de binnenzijde een label dat zegt “Antonius Stradivarius Cremonensis Faciebat 1707” of een Certificaat van Echtheid, opgemaakt door de joviale verkoper: ze garanderen geen van allen dat het een origineel werk van de betreffende kunstenaar is.

Wat is het waard?

En dan de hamvraag: wat is de waarde van het object? Al jaren is er onder deskundigen discussie over het waardebegrip dat een taxateur zou moeten hanteren. In februari 2021 publiceerde de Federatie TMV een nieuwe versie van hun overzicht van Waardedefinities, maar spijtig genoeg veroorzaakte dat alleen maar meer verwarring. Met als gevolg dat dit overzicht maar spaarzaam gevolgd wordt. Voor de taxatie van kunst en sieraden voor verzekeringsdoeleinden hanteren de meeste taxateurs al jaren het begrip vervangingswaarde. Door het Burgerlijk Wetboek wordt dit begrip gedefinieerd als “het bedrag benodigd voor het verkrijgen van naar soort, kwaliteit, hoeveelheid, staat en ouderdom gelijkwaardige zaken”. Maar dan ben je er nog niet, want eigenlijk is dan nog relevant de vraag hoe die vervanging gaat plaatsvinden. Wil je stante pede een werk dat bijvoorbeeld beschadigd of gestolen is, vervangen? Dan ben je aangewezen op bijvoorbeeld de handelaar die toevallig een vergelijkbaar kunstwerk op voorraad heeft, in welke situatie je een relatief hoge prijs zult betalen. Maar heb je geen haast en wil je bijvoorbeeld op een veiling een vervangend kunstwerk aankopen, dan kun je aanzienlijk goedkoper uit zijn.

Ik noemde herkomst al als waardebepalende factor, maar er zijn ook situaties waarin dat negatief uitpakt. Werken die rond de Tweede Wereldoorlog onder verdachte omstandigheden van eigenaar wisselden, kunnen daardoor slecht verhandelbaar zijn omdat er mogelijk een claim op rust van iemand die beweert dat het werk door de nazi’s is geconfisqueerd. Een goede kunstverzekering biedt overigens een dekking voor het geval het eigendomsrecht in dit soort situaties betwist wordt.

Conditie, kwaliteit en voorstelling

Een ander aspect dat invloed heeft op de waarde van een (schilder)werk is uiteraard de fysieke conditie van het object. Is het in originele staat en goed onderhouden? Of vertoont het schilderij een oudere restauratie van matige kwaliteit? Is de wijzerplaat van het klokje ooit vervangen door een niet-origineel exemplaar? Heeft de oude prent last van foxing (roestkleurige vlekjes)? Is het Romeinse glas in mint conditie of vertoont het kleine chipjes? Allemaal zaken die de waarde van een object aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Natuurlijk kan een kunstwerk zich in uitstekende staat bevinden, maar dateert het uit een periode van de kunstenaar waarin hij bepaald niet zijn beste werk produceerde. Of het is een voorstelling die per definitie als minder aantrekkelijk gezien wordt: een fleurig bloemstilleven doet het doorgaans beter dan een schilderij met vers geschoten, levenloze hazen en konijnen.

En met name bij sieraden speelt uiteraard de waarde van het edelmetaal en de edelstenen een rol. Wat is het goudgehalte en wat is het gewicht en de zuiverheid van de diamant? En is het sieraad van een onbekende goudsmid of afkomstig uit een beroemd huis als Cartier of Dior?

Smaak en geografische populariteit

Tot slot: we kunnen niet heen om zaken die de waarde van bepaalde objecten enorm kunnen beïnvloeden, maar die door de jaren heen weer kunnen veranderen. Denk aan Nederlandse en Vlaamse schilderijen uit de Romantische School, tinnen voorwerpen en grote kasten, en het zilveren bestek dat niemand meer wil poetsen. Eens zeer gewild en kostbaar, tegenwoordig voor aanzienlijk lagere prijzen te verwerven. En bij die grote kasten spelen niet alleen de smaak, maar uiteraard ook praktische overwegingen. In veel moderne woningen zijn hoge kasten niet eens te plaatsen, hoe prachtig men ze misschien ook vindt.

En dan wat ik voor het gemak maar genoemd heb: de geografische populariteit. Alle Amerikanen weten wie Mickey Mantle was en begrijpen dat een zeldzaam baseball-plaatje uit de jaren ’50 met een afbeelding van deze beroemde speler een vermogen opbrengt. Terwijl de gemiddelde Europeaan bij het horen van de naam van deze coryfee alleen maar glazig zal kijken. Sinds rijke Chinezen ijverig op zoek zijn naar mooie voorwerpen die behoren tot hun cultureel erfgoed, kan het zinvol zijn dat porseleinen vaasje in Londen of Hong Kong te laten veilen en niet in Berlijn of Parijs.

Kortom, objectief de waarde van kunt en sieraden vaststellen, bestaat niet. Daarbij is het vak van een taxateur vaak uiterst complex. Er zijn enorm veel factoren die de waarde van kunst, antiek en sieraden beïnvloeden, zowel positief als negatief. Wilt u weten wat een “gek” zou geven voor die schilderijen uit de nalatenschap van uw ouders? Stap dan zeker naar een deskundige taxateur met specifieke kennis over de betreffende voorwerpen.