Wensouders: welke vormen zijn er?

Adoptie

De mogelijkheden om een kind te adopteren dat in Nederland geboren is, zijn beperkt. De laatste jaren worden gemiddeld ongeveer 20 kinderen per jaar ter adoptie afgestaan. Dit zijn kinderen waarbij de oorspronkelijk ouders niet voor het kind kunnen of willen zorgen. Bij Nederlandse adoptie kunt u daarnaast ook denken aan een duomoeder die het kind niet heeft gebaard. Erkenning is dan onder voorwaarden ook mogelijk.

Daarnaast wordt interlandelijke adoptie in een periode van 6 jaar geheel afgebouwd. Alleen voor procedures die al gestart zijn, geldt dat ze doorlopen. Er kan geen nieuwe procedure meer gestart worden. Volgens de Tweede Kamer biedt interlandelijke adoptie geen duurzame oplossing meer om de belangen van kinderen te beschermen. Dit is een duidelijke breuk met het verleden. De oorzaken zijn breed uitgemeten in het nieuws. Er zijn ook politieke krachten die vinden dat interlandelijke adoptie een ultiem redmiddel kan zijn en zich afvragen of afbouw in strijd is met het Adoptieverdrag dat door Nederland is ondertekend.

Juridisch is adoptie goed geregeld in Nederland. Kijk op de website rechtspraak.nl voor de regels die hieromtrent gelden. Weet dat de regels deels minder toepassing zullen vinden gezien de maatschappelijke en juridische ontwikkelingen. Voor duomoeders en stiefouders die een adoptieprocedure doen, juist niet.

Draagmoederschap

Op dit moment is er in de wet niets geregeld over draagmoederschap. Er ligt nu een wetsvoorstel ‘Wet kind, draagmoederschap en afstamming’ bij de Tweede Kamer. Dit wetsvoorstel beoogt een betere bescherming van het kind, de draagmoeder en de wensouders. In het voorjaar is aan de regering verzocht om het wetsproces te hervatten. De staatssecretaris Rechtsbescherming heeft de Kamer toegezegd rond de zomer van 2025 de kabinetsreactie te sturen op het wetsvoorstel en te schetsen hoe verder wordt gegaan met het voorstel.

Bij draagmoederschap moeten we onderscheid maken tussen ivf-draagmoederschap en traditioneel draagmoederschap. Ivf-draagmoederschap (ook bekend als hoogtechnologisch draagmoederschap) kent veel waarborgen om de overdracht van het ouderschap van de draagmoeder naar de wensouders zo soepel mogelijk te laten verlopen. Er wordt dan een embryo gecreëerd met het genetisch materiaal van de wensouders (man-vrouw koppel) of met een gedoneerde eicel (voor een man-man koppel of een man-vrouw koppel die niet beschikken over eicellen). Wensouders en draagmoeder kiezen soms ook voor traditioneel draagmoederschap. Dat wil zeggen dat de zwangerschap dan door inseminatie ontstaat, zonder medische behandeling. De draagmoeder stelt dan haar eigen eicel ter beschikking. Er komt zowel bij hoog- als laagtechnologisch draagmoederschap altijd een rechter aan te pas.

Tot 2019 was het voor ivf-klinieken alleen mogelijk wensouders te helpen die zelf zowel de eicel als de zaadcel kunnen leveren. Deze eis is in een standpunt van de beroepsgroep versoepeld, waarmee de weg is vrijgemaakt voor draagmoederschap voor paren van hetzelfde geslacht. Er zijn nu twee klinieken die hoogtechnologische draagmoederschapsbehandelingen aanbieden. We erkennen in Nederland het wenspaar niet automatisch als de juridisch ouders. Er moet altijd een juridische procedure bij de rechtbank gevoerd worden waarin het ouderschap wordt vastgesteld bij de wensouders.

Duomoederschap

Voor lesbische koppels is het eenvoudiger om samen juridisch ouder te worden. Vroeger was er altijd een gang naar de rechter nodig. Er zijn nu vijf mogelijkheden om juridisch ouder te worden voor lesbische vrouwen die met hun partner een kind willen krijgen:

• De moeder baart zelf het kind. Een kind is juridisch gezien het kind van de moeder uit wie het geboren wordt.
• Wanneer de moeders gebruik maken van een donor in een kliniek, geeft deze kliniek een onbekendheidsverklaring hiervoor af. Bij de aangifte van de geboorte van het kind kunnen de moeders die verklaring overleggen aan de ambtenaar van de Burgerlijke Stand. Als de moeders deze verklaring hebben én een huwelijk of geregistreerd partnerschap met elkaar hebben, dan ontstaat het ouderschap van rechtswege. Beide moeders worden dan als juridische ouders geregistreerd bij de aangifte van het kind.
• Als de moeders niet met elkaar getrouwd zijn en/of als er sprake is van een bekende donor, dan kan de duomoeder juridisch ouder worden door erkenning van het juridisch ouderschap bij de burgerlijke stand aan te vragen. Hiervoor is toestemming van de geboortemoeder nodig.
• De duomoeder kan haar kind adopteren. Een adoptieprocedure is duurder en tijdrovender dan een erkenningsprocedure, maar adoptie geeft meer zekerheid in het buitenland dan erkenning. Niet ieder ander land erkent immers een geboorteakte met daarop 2 moeders zoals wij dit in Nederland kennen.
• De rechtbank kan het moederschap ‘gerechtelijk’ vaststellen. Dit kan alleen op verzoek van de geboortemoeder of van het kind, dus niet op verzoek van de duomoeder en als haar eicel is gebruikt voor de zwangerschap.

Voor de volledigheid: voor mannelijke paren gelden deze regels niet.

Tot slot

U ziet dat er veel te vertellen valt over deze onderwerpen. Wetgeving is vaak een weerslag van maatschappelijke ontwikkelingen en dat is hier zeker het geval. Mensen willen erkenning van hun gekozen familievorm en (juridisch) goed voor hun kinderen kunnen zorgen. In deel twee gaan we verder in op meerouderschap en andere ontwikkelingen.