Annabelle Birnie, directeur H’ART Museum: ‘Kunst vertelt verhalen van gisteren, morgen en vandaag’

In hartje Amsterdam staat een indrukwekkend gebouw. Via de poort kom je binnen in de statige binnentuin van het Amstelhof, dat ruim 300 jaar dienstdeed als tehuis voor ‘oude besjes’. In 2009, twee jaar nadat de laatste bewoners vertrokken, opende hier een nieuw internationaal museum zijn deuren: Hermitage Amsterdam. Als dependance van de Hermitage in Sint-Petersburg exposeerde het jarenlang kunst uit dat museum. Tot 2022, toen de oorlog in Oekraïne zorgde voor een breuk tussen de Amsterdamse Hermitage en Rusland. Nu waait er een nieuwe wind. Directeur Annabelle Birnie: ‘Met H’ART Museum kijken we weer naar de toekomst.’

Onuitputtelijke collecties

H’ART Museum is uniek. Het heeft namelijk geen eigen collectie, maar maakt tentoonstellingen met de collecties van andere musea. Het koos voor een nieuwe naam en nieuwe samenwerkingen. ‘Na de breuk met Rusland, ook in onze naam, was het noodzakelijk om te blijven bestaan’, vertelt Birnie. ‘Zo’n verandering brengt ook kansen. We hebben drie nieuwe museale partners gevonden om de toekomst van het museum te vullen: het Centre Pompidou in Parijs, het British Museum in Londen en het Smithsonian American Art Museum in Washington. Gezamenlijk zijn hun collecties groter dan die van de Hermitage in Sint-Petersburg, onuitputtelijk zelfs. We hebben ontzettend veel zin om de toekomst te gaan vormgeven met elkaar.’

Toch nog een Rus

In juni opent H’ART Museum de eerste tentoonstelling in samenwerking met het Centre Pompidou, over de Russische kunstenaar Kandinsky. ‘Het is bijzonder dat het museum zijn nieuwe hoofdstuk opent met deze tentoonstelling’, zegt Birnie. ‘Kandinsky is tijdens de Eerste Wereldoorlog uit Duitsland, waar hij toen woonde, gevlucht. Terug naar zijn thuisland Rusland, waar hij uiteindelijk ook weer vertrekt, drie jaar na de Russische Revolutie. Dat appelleert aan deze tijd, aan mensen die hun thuisland verlaten vanwege de omstandigheden daar. En stiekem vinden we het ook leuk dat we starten met een Russische kunstenaar. Ik heb de selectie van werken van het Centre Pompidou al mogen zien en het ziet er fantastisch uit. Onze toegevoegde waarde is het betrekken van Nederlandse ontwerpers om de tentoonstelling vorm te geven. Zij maken spectaculaire tentoonstellingsontwerpen op maat. Het wordt echt een Kandinsky-ontwerp, je voelt gewoon dat de ruimte er speciaal voor gemaakt is. Alles valt op z’n plek.’

Kritische rol

Als museum dat zijn bestaansrecht ontleent aan internationale samenwerkingen sta je midden in de wereld. Tentoonstellingen kunnen verbeelden en verbinden, maar ook schuren. Birnie stelt dat een museum een actuele, maatschappelijke rol vervult. ‘Het is de rol van een museum om iets te bevragen. De huidige tentoonstelling over Julius Caesar maken we dan ook met het perspectief van nu. Caesar wordt over het algemeen beschouwd als een held, maar wij laten ook de keerzijde van zo’n overwinningsreeks zien. Hij was een ijdele man, de eerste die zichzelf op een munt liet afbeelden als een soort marketing. We belichten de geschiedenis van meerdere kanten en voeren dat door in het ontwerp van de tentoonstelling. Als je er rondloopt, valt het op dat de tentoonstelling volledig in steigers staat. Steigers worden gebruikt bij archeologisch onderzoek, maar ook voor billboards in Amerika. Een connotatie met marketing, glitter, glamour en archeologisch onderzoek in één.’

Kind in oorlogssituatie

Verderop in het museum hoor je zachtjes een kinderliedje, afwisselend in het Libanees, Nederlands en Engels. Meer dan honderd pyjama’s wapperen aan een waslijn. Het is de tentoonstelling van de Libanese kunstenaar Mounira Al Solh, winnaar van de ABN AMRO Kunstprijs, die in haar jeugd de burgeroorlog in Libanon meemaakte. Waarom zij juist nu heeft gewonnen is overduidelijk, volgens Birnie: ‘De relevantie van haar werk staat bovenaan. Zij toont het perspectief van een kind in een oorlogssituatie. Dat is ongelooflijk actueel. Als ze niet kon slapen door bombardementen, liet haar moeder haar gaatjes in haar pyjama knippen en ze als een soort meditatie dichtnaaien. De pyjama’s in haar expositie bewerkte ze samen met andere vrouwen uit het Midden-Oosten. Ze zorgt daarmee voor verbinding en laat zien hoe je je geest rust kunt geven in zo’n situatie.’

Verhalen van iedereen

Eén van de criteria van de Kunstprijs is hoe de internationale kunstenaar zich verhoudt tot Nederland. Wat is diens perspectief? Birnie legt uit dat dit goed aansluit bij de nieuwe visie van H’ART Museum: het meerstemmige verhalenperspectief. ‘Met kunst vertellen we verhalen van gisteren, morgen en vandaag. Meerdere stemmen en verhalen laten horen is daarom heel belangrijk. We willen niet alleen onze conservatoren laten vertellen, want dat is een eenzijdig perspectief. Daarom hebben we verhalenvertellers gevraagd om mee te werken aan thema’s voor de Kandinsky-tentoonstelling. Zo stellen we de traditionele manier van tentoonstellingen maken ter discussie en geven we er een vernieuwende draai aan. Dat is toch een beetje onze nieuwe wind.’