Het sleutelmoment van Bénédicte Ficq

Kunt u het eerste sleutelmoment omschrijven?

‘Bij mijn sleutelmoment daalde het besef in dat je anders naar een bepaald onderwerp kijkt als je je kennis verrijkt; door me te verdiepen in de materie keek ik op een andere manier naar mijn strijd tegen de tabaksindustrie. In 2016 had ik mijn eerste contacten met cliënten hieromtrent. Ik kwam meer te weten over de lobby van die industrie en de chemicaliën die in sigaretten worden gestopt, waardoor ze extreem verslavend en rookbaar worden. Op dat moment maakte ik een zogeheten sleutelmoment door. Het was niet langer een zaak die ik namens een cliënt voerde, maar het werd een principiële zaak. We hoopten dat het Openbaar Ministerie de tabaksindustrie zou gaan vervolgen. Mijn houding ten aanzien van sigaretten was compleet omgeslagen. Ik realiseerde me echter dat multinationals zoveel energie in een lobby steken, dat roken sexy is gemaakt en dat het wordt geassocieerd met vrijheid. Het bleek erg moeilijk om zo’n frame uit de hoofden van mensen te krijgen.’

Waarom juist dit thema, dit sleutelmoment?

‘Wat betreft de zaak tegen de tabaksindustrie ben ik in de eerste plaats ingehuurd door cliënten. Als strafrechtadvocaat zet je je schouders eronder om de zaak tot een goed einde te brengen. Ik verdiepte mij allereerst professioneel in de materie, maar gaandeweg werd mij de urgentie duidelijk. Het “deframen”, het laten zien wat er achter de tabaksindustrie schuilgaat, werd heel belangrijk.’

Waarom tabak? Waarom niet suiker of vet of alcohol?

‘Natuurlijk kun je je ook verdiepen in de gevolgen van overmatige suiker- en vetconsumptie, want dat veroorzaakt ook een hoop ellende. Maar de schade die tabak veroorzaakt is onvergelijkbaar veel groter. Elke week zijn er 385 sterfgevallen in Nederland door sigaretten. En dan heb ik het nog niet over de door roken veroorzaakte ziektes. Een product als tabak zou nu nooit meer op de markt komen of goedgekeurd worden door de autoriteiten. De tabaksindustrie heeft het frame dat mensen vrij zijn om wel of niet te roken, dat het een onschuldig genotsmiddel is, maar in werkelijkheid zijn rokers onvrij en afhankelijk.

Daarnaast is roken een min of meer aanvaarde gedraging. Er is niemand die echt vreemd opkijkt als iemand rookt. We vinden het hooguit dom en onverstandig. Vergelijk dat eens met alcohol: met tien glazen op achter je bureau zitten, geen baas die het pikt. Maar ’s ochtends beginnen na flink wat gerookt te hebben, geen haan die ernaar kraait. Die sociale acceptatie helpt niet echt om te stoppen.’

Wat maakt de verslaving zo hardnekkig?

‘Er spelen buitengewoon interessante psychologische effecten: mensen koppelen een goed glas of een fijn gesprek vaak ook aan roken, de instant kick van een sigaret maakt het genot groter. De drinker wil het bruto genot. De tabaksindustrie speelt in op veel psychologische trucjes met de bedoeling om nieuwe verslaafde klanten te maken. Hierin speelt de instant nicotinekick een cruciale rol.

Ik vind het fascinerend dat zeer intelligente mensen in maatpak er alles aan doen om straffeloos andere mensen de dood in te jagen met hun product en daarin totaal de vrije hand hebben. Er wordt niet op geacteerd door het Openbaar Ministerie, terwijl deze praktijken in mijn visie vervolgd hadden kunnen worden door het parket.’

Wat heeft u bereikt met uw strijd tegen de tabaksindustrie?

‘Ik denk dat we meer mensen anders hebben laten aankijken tegen sigaretten en de praktijken van de tabaksindustrie. Dat was voor veel mensen een eyeopener. En dat gold ook voor de extreem verslavende werking van sigaretten. Roken is geen vrijwillige hobby, je wordt verslaafd gemaakt. De vrije wil wordt gekaapt door de verslavende werking van sigaretten. In rook zit de zeer verslavende nicotine; je hunkert naar die drugs. Dé reden dat mensen roken. Er is geen mens die boven een barbecue gaat hangen om die rook te inhaleren. Een ander winstpunt is dat veel meer mensen zich niet meer schuldig zeggen te voelen dat ze roken. Anders dan voorheen weten ze nu dat ze er niets aan kunnen doen, omdat de verslavende werking zo extreem is. Het illustreert de gewetenloosheid van de tabaksindustrie.

Daarnaast heb ik ook een politieke omslag gemerkt: sigaretten zijn de afgelopen jaren weer duurder geworden en ook de verpakkingen zijn onaantrekkelijk gemaakt. Vooral dat eerste is een manier om het roken van sigaretten te ontmoedigen.’

Heeft uw persoonlijke achtergrond u gevormd?

‘Mijn vader rookte op en af: een jaar wel en een jaar niet. Daardoor liet hij op een bepaalde manier zien dat het wilsafhankelijk is of je wel of niet rookt. Bijna iedereen die verslaafd is geworden, werd dat rond zijn of haar veertiende. Ik heb het verslavingsrisico onderschat, ik stopte alleen maar tijdens mijn zwangerschappen. Een jonge moeder met vier kinderen benaderde mij. Ze wist dat ze dood zou gaan aan longkanker, ten gevolge van roken. Ze vroeg zich af of het niet strafbaar was wat de tabaksindustrie deed. Dat was een openbaring in negatieve zin. Nog altijd vind ik het gebrek aan maatschappelijke verontwaardiging hierover fascinerend.’