Mentale rijkdom: slimme manieren om eventuele financiële stress te verlichten

Vermogen biedt mogelijkheden. Maar met die mogelijkheden neemt ook de verantwoordelijkheid toe om de juiste keuzes te maken. Dat kan stress veroorzaken, zien experts vermogensplanning Peter Beets en Hans Kraaij van ABN AMRO MeesPierson in de praktijk. Neem de vermogende klant die maart 2020 belde met het verzoek om zijn beleggingsportefeuille zo snel mogelijk af te bouwen. Beets: ‘Hij werd, net als veel andere vermogenden wereldwijd, nerveus van de dalende aandelenbeurzen.’ Het coronavirus verlamde de wereldeconomie en de onrust daarover onder beleggers zorgde in die periode voor beursdalingen tot wel 40 procent. Beets en Kraaij begrijpen de nervositeit, maar proberen beleggers op zo’n moment te helpen door de uitgangspunten van de gekozen strategie te bespreken. ‘De breed gespreide portefeuille van deze klant is ingericht om op lange termijn een aantrekkelijk rendement op te leveren’, zegt Beets. ‘Rekening houdend met tussentijdse dalingen. Met een goede verdeling tussen deposito’s, obligaties en aandelen is dat nog steeds mogelijk’

Heftige emoties

Een goed gespreide beleggingsportefeuille kan dus tegen een stootje. Maar als de koersen dalen, heeft een belegger daar soms geen oog (meer) voor. Beets en zijn collega’s constateren dat deze en andere geldzaken sterke emoties bij klanten kunnen veroorzaken. Zonde, want het voordeel van vermogen kan juist zijn om meer rust en stabiliteit te voelen als het gaat over geld. Dit noemen psychologen ook wel de controleparadox. Het bezit van vermogen geeft mensen het gevoel dat ze meer controle over hun leven hebben, maar juist dat vermogen kan ook voor heftige emoties zorgen. Zeker als er onzekerheid is over het behoud ervan, zoals bij snel dalende beurzen, tegenvallende winstcijfers van de onderneming of een echtscheiding. Dan kan de geldstress ons overvallen.

Quick & dirty

Dankzij inzichten uit de behavioural finance, de wetenschap op het snijvlak van de economie en psychologie, weten we steeds beter waarom ons brein zo sterk reageert. De Britse behavioural-financespecialist en voormalig beleggingsstrateeg James Montier legt uit dat in onze hersenen emotie vaak voorrang heeft op de cognitieve functie. Dat zit ’m in de twee verschillende, met elkaar verbonden systemen in ons brein. ‘Het ene – het X-systeem – neemt quick and dirty- beslissingen, het andere – het C-systeem – beslist rationeel maar traag.’ Goed om te weten: ‘De output van het emotionele X-systeem wordt vaak pas laat gecorrigeerd door de ratio in het C-systeem.’ Montier legt uit dat een gevolg daarvan is dat snelle beleggingsbeslissingen nemen op basis van emoties niet tot de beste keuzes leidt. Beleggers zijn dan meer geneigd om posities snel te verkopen of zich juist te laten meeslepen door de beleggingshype van het moment.

Betere beslissingen

Het goede nieuws: de inzichten uit de behavioural finance helpen ook om betere beslissingen te nemen. Door zaken in perspectief te plaatsen, is er ruimte voor ratio. Bijvoorbeeld bij bovengenoemde klant die de waarde van zijn portefeuille fors zag dalen. Beets: ‘We zijn dezelfde dag nog bij hem langsgegaan en hebben de uitgangspunten, zijn wensen en het door ons gemaakte vermogensplan nog eens doorgenomen.’ De klant is nog steeds blij met de uitgangspunten en besloot te ‘blijven zitten’. Hij heeft zelfs zijn aandelenbelang nog iets uitgebreid. ‘Aan het eind van het jaar stond zijn portefeuille 6 procent in de plus’, zegt Beets. Geen garantie voor de toekomst natuurlijk. Beleggen kent risico’s. U kunt (een deel van) uw inleg verliezen. Toch toont dit voorbeeld dat een forse daling van de portefeuille de beleggingsdoelen op lange termijn niet in gevaar hoeft te brengen.

Is het genoeg?

De experts van de bank merken dat ook de genoeg-vraag ons vaak bezighoudt. Is er genoeg vermogen om te stoppen met werken, voor meer zorg straks of om de volgende generatie te helpen bij aankoop van een woning? Te weinig inzicht kan tot onzekerheid leiden. Kraaij: ‘Zo was er de 58-jarige directeur-grootaandeelhouder die zijn werkmaatschappij had verkocht. Met 4 miljoen euro op de rekening van de holding moest er op basis van de gemiddelde levensverwachting nog een flinke periode financieel worden overbrugd.’ Bij de ondernemer, gewend om de touwtjes in handen te hebben, zorgde dit voor onrust. Ook was het wennen dat hij de kasstromen – het salaris vanuit de bv en dividend vanuit de werkmaatschappij – niet meer op zijn rekening zag binnenkomen. In plaats daarvan komt het inkomen nu uit zijn vermogen. Een vermogensplan kan de onzekerheid hierover wegnemen, zegt Kraaij. Een belangrijk onderdeel is een tijdbalk met daarop de financiële doelen op lange en korte termijn. Die doelen en hun timing bepalen hoe het vermogen het beste kan worden ingezet in de komende jaren.

De rust van vooruitdenken

Een vermogensplan kan veel zorgen wegnemen, ervaren klanten in de praktijk. Zo wordt duidelijk of doelen financieel haalbaar zijn. Vermogensplanning draait dus vooral om vooruitdenken. Maar onderschat de gemoedsrust die dat nú oplevert niet. Dat komt ook doordat de doemscenario’s die ons ’s nachts wakker houden worden besproken. De private banker laat zien welk effect die hebben op de plannen. Wanneer het even minder gaat met de onderneming, een partner ziek wordt of een kind financiële steun nodig heeft. Die situaties zelf zijn misschien niet te voorkomen, maar de financiële risico’s die ze opleveren vaak wel.

Een belangrijke component in een goede vermogensplanning is het afdekken van de financiële risico’s. Dat doe je door een deel van het vermogen daarvoor te reserveren of door een verzekering. Dit voorkomt dat je in een financieel moeilijke tijd een groot deel van het vermogen moet aanspreken. Een geruststelling. De vermogensplanning vormt de financiële routekaart voor de komende jaren, maar het is en blijft een dynamisch document. Tussentijdse veranderingen kunnen vragen om een aanpassing van de planning. Zo kan er tijdig worden bijgestuurd.

Don’t worry alone

Als er een vermogen is opgebouwd, voelen de meeste mensen een grote verantwoordelijkheid om het kapitaal in stand te houden. In de eerste plaats voor het gezin, maar ook voor de komende generaties. Die verantwoordelijkheid kan soms zwaar voelen. Sommige vermogenden vinden het daardoor zelfs lastig om geld uit te geven. Voor hen maken de specialisten van de bank inzichtelijk welke impact op het vermogen een grote uitgave zoals een tweede woning of een grotere woning heeft op korte en lange termijn.

'Don’t worry alone is het advies van veel psychologen'

Het helpt ook om die verantwoordelijkheid te delen met een partner. Uit onderzoek blijkt dat door de werking van ons brein de intensiteit van zorgen afneemt op het moment dat ze worden gedeeld, ook al is de externe realiteit helemaal niet veranderd. Don’t worry alone is dan ook het advies van psychologen. Toch maken we ons in de praktijk vaak juist wel alleen zorgen.

Achterstallig onderhoud

Wanneer de partner en andere naasten ook op de hoogte zijn van de geldzaken, daalt de kans dat er bij hen geldstress ontstaat in de toekomst. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de onderneming of de beleggingsportefeuille als een partner of ouder wegvalt? Vaak is wel bekend dat hij of zij een beleggingsportefeuille heeft, maar weet niemand waar de inlogcodes zijn. Nederland heeft zo’n 1,9 miljoen beleggende huishoudens volgens de meest recente cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). In veel van die huishoudens houdt maar één gezinslid zich actief bezig met de beleggingen, onderzocht DNB.

Wie kent in geval van nood de namen van de accountant en bankier die kunnen helpen bij vragen over de vennootschap? Niet prettig om over na te denken, wel belangrijk. Beets ziet bijvoorbeeld dat ondernemers en hun partners niet weten dat er fiscaal moet worden afgerekend als de ondernemer wegvalt of de onderneming wordt stopgezet. Zij worden dan verrast door een forse belastingclaim.

De bank stond recent een weduwe bij die een nalatenschap van haar man kreeg met daarin een aantal panden. De ogenschijnlijk ruime nalatenschap bleek een bron van stress. Kraaij: ‘Het ging om vastgoed met achterstallig onderhoud, waarvan een deel al een tijdje leegstond. In de nalatenschap was niet voldoende liquide vermogen beschikbaar om de erfbelasting te betalen, wat betekende dat de weduwe een deel van de panden binnen afzienbare tijd moest verkopen.’ Het advies van de specialisten aan partners luidt: zorg dat je weet wat er financieel gaande is, al is het maar op hoofdlijnen. Als een van de partners niet over de kennis of vaardigheden beschikt om bijvoorbeeld alles rond de onderneming of de beleggingsportefeuille te regelen, leg dan vast wie hem of haar daarbij kan helpen.

Niets over het hoofd zien

‘De meeste klanten zijn uiteindelijk op zoek naar bevestiging dat zaken goed geregeld zijn. Ze willen niets over het hoofd zien’, zegt Kraaij. Zeker als privé- en bv-zaken door elkaar lopen is een goede inventarisatie essentieel. In het vermogensplan wordt alles dat van belang is voor de (toekomstige) inkomsten en uitgaven meegenomen. Huiswerk voor veel klanten, zegt Beets. ‘Mensen komen papieren tegen van akten en regelingen waarvan ze niet eens wisten dat ze die hadden.’ Bijkomend voordeel: alle bezittingen en regelingen kunnen zo eens opnieuw onder de loep worden genomen. Denk aan leningen en (papieren) schenkingen aan familieleden en goede doelen. ‘Getoetst wordt of ze nog steeds aansluiten bij de wensen’, zegt Beets. ‘Soms zijn er in het verleden constructies opgezet die vooral zijn gericht op het behalen van fiscaal voordeel. De vraag is dan of deze nog aansluiten bij de wensen nu en nog steeds dat beoogde fiscale voordeel opleveren.’

Vermogensoverdracht

Die inventarisatie en de scenario’s laten ook zien wat de mogelijkheden zijn om vast vermogen over te dragen aan de kinderen. Of om ouders te helpen als meer zorg nodig is. Vijftigers en zestigers bevinden zich in een levensfase waarin niet alleen de eigen financiële doelen aandacht vragen, maar ook die van hun ouders en (volwassen) kinderen. Dat ouders niet altijd duidelijk zijn over hun woonwensen als de behoefte aan zorg in de toekomst mogelijk toeneemt zorgt voor onzekerheid. Een toenemend aantal mensen maakt zich zorgen over wat er op hen afkomt als ouders hun geldzaken niet zelf meer kunnen beheren. Wat zijn de wensen van pa en ma? Is er straks voldoende geld beschikbaar voor 24-uurszorg? Ga in gesprek met elkaar, ook om aannames te toetsen, adviseert Kraaij. Hij en zijn collega’s merken dat sommige klanten aarzelen om over geldzaken te praten omdat ‘de kinderen het al druk genoeg hebben met hun eigen leven’. In werkelijkheid maakt de jongere generatie zich wel degelijk zorgen over wat er op hen afkomt als ouders ziek worden of overlijden.

Vermogen schenken

Veel ouders en grootouders steunen hun kinderen en kleinkinderen graag financieel. Daarmee raken de persoonlijke financiën verweven met die van de kinderen. Dat pakt niet altijd goed uit, waarschuwen Beets en Kraaij. Beets ziet dat mensen die al vroeg zijn begonnen met het overhevelen van grote bedragen naar de volgende generatie daar later soms spijt van krijgen. ‘Het levert bijvoorbeeld spanning op als kinderen in de ogen van de ouders niet verantwoord omgaan met het hun toevertrouwde geld.’ Een bron van ergernis, merkt Kraaij: ‘Sommige ouders vinden dat ze daarmee ook nog eens het verkeerde voorbeeld aan de kleinkinderen geven.’ Als ouders de schenkingen stop willen zetten of daar voorwaarden aan verbinden, kan er ruzie in de familie ontstaan. De volwassen kinderen rekenen immers op de jaarlijkse schenkingen. Zo komt iets wat met goede bedoelingen begon als een boemerang terug.

Wennen aan fluctuaties

Vraag je af of kinderen wel goed zijn voorbereid op het vermogen dat hun in de toekomst toevalt. Help ze om op een goede manier ermee om te gaan, afgestemd op hun leeftijd en levensfase. Kinderen tijdig vertrouwd maken met het bezit van vermogen kan ruzie voorkomen. Beets raadt aan om al jong te beginnen met het schenken van kleine bedragen. Deel daarbij je bedoelingen, zegt hij. Vertel dat het niet de bedoeling is dat ze alles opmaken, tenzij hij of zij het geld gebruikt voor een woning of de start van een onderneming.’ Kraaij vult aan: ‘Ga vooral ook beleggen met je bijna volwassen kinderen. Dan zien ze hoe beleggen werkt en raken ze gewend aan de fluctuaties op de financiële markten.’ Op die manier leren kinderen goed met vermogen om te gaan. ‘Het legt de basis voor de toekomst, als er grotere bedragen hun richting op komen’, zegt Beets. ‘Als er iets is dat ouders rust geeft, dan is dat het.’