Wensouders: welke vormen zijn er? Deel 2

Meerouderschap

Steeds meer kinderen in Nederland groeien op in een gezin met drie of vier ouders. Het gaat dan vaak om samengestelde gezinnen, gezinnen met ouders van gelijk geslacht of meerdere personen die met elkaar een kind opvoeden.

Op dit moment kunnen slechts twee ouders het juridisch ouderschap hebben en kunnen maximaal twee personen het gezag hebben. Dit kan negatieve juridische gevolgen voor het kind hebben, bijvoorbeeld op het gebied van zorgverlof en erfrecht.

Een juridisch ouder heeft niet altijd het ouderlijk gezag en iemand met ouderlijk gezag is niet automatisch juridisch ouder. Het zijn dus twee verschillende begrippen. Juridisch ouderschap heeft consequenties op een aantal gebieden: erven van ouders, de achternaam, het financieel onderhoud, omgang en tot slot de nationaliteit. Gevolgen van ouderlijk gezag liggen op het gebied van wettelijke vertegenwoordiging en het maken van belangrijke beslissingen in het leven van het kind (zoals een medische en psychologische behandeling, schoolkeuze, verhuizing, paspoort aanvragen). De niet-juridisch ouders kunnen het kind wel aanwijzen als erfgenaam, maar daarvoor gelden wel andere erftarieven bij overlijden.

De geboortemoeder is altijd juridisch ouder én heeft ouderlijk gezag. Haar mannelijke echtgenoot of geregistreerd partner is automatisch de juridisch vader met gezag. We hebben hiervoor gezien hoe het juridisch ouderschap van de geboortemoeder en duomoeder ontstaat. Als een geboortemoeder ongehuwd is, dan geldt het volgende: zij kan dan een ander toestemming geven voor erkenning van het kind. Dit vindt plaats tijdens de zwangerschap bij de gemeente. Een andere optie is dat het ouderschap gerechtelijk wordt vastgesteld, er aan de rechter vervangende toestemming voor erkenning wordt gevraagd of dat het kind wordt adopteert.

Hoe is het internationaal eigenlijk geregeld?

In de meeste landen is het zo dat de juridische moeder de vrouw is ‘uit wie het kind wordt geboren’. Soms wordt een uitzondering gemaakt voor draagmoederschap. In Frankrijk is het bijvoorbeeld mogelijk om anoniem te bevallen. In die situatie wordt de geboortemoeder niet meteen de juridische ouder. Ook in het buitenland ontstaat meestal vaderschap van rechtswege als de vader getrouwd is met de geboortemoeder, naast erkenning, adoptie en gerechtelijke vaststelling.

• België en Engeland kennen wetgeving omtrent duomoeders.
• In een aantal andere landen binnen de EU is meeroudergezag mogelijk.

Zijn er in Nederland ontwikkelingen gaande?

Vanuit de praktijk is er behoefte aan maatregelen om het familierecht beter te laten aansluiten bij de hiervoor genoemde ontwikkelingen. De Staatscommissie Herijking ouderschap is in 2016 na uitgebreid onderzoek met een lange lijst aanbevelingen gekomen op het terrein van juridisch meerouderschap, meerpersoonsgezag en draagmoederschap.

Voor wat betreft het draagmoederschap ligt er een wetsvoorstel: de Wet kind, draagmoederschap en afstamming. Dit wetsvoorstel beoogt een betere bescherming van het kind, de draagmoeder en de wensouders. De Raad van State heeft al advies gegeven en het aangepaste wetsvoorstel wordt ergens in het laatste kwartaal gepresenteerd aan de Tweede Kamer. Dan moet het nog daar behandeld worden en – bij overeenstemming – naar de Eerste Kamer.

Ten aanzien van juridisch meerouderschap heeft de Staatscommissie bijvoorbeeld gezegd dat dit gefaciliteerd moet worden onder de volgende voorwaarden.

• De aspirant-meerouders moeten het met elkaar eens zijn over het juridisch meerouderschap en moeten vóór de conceptie van het kind nadenken en afspraken maken over het juridisch meerouderschap.
• De regeling is toegankelijk voor maximaal vier ouders, die maximaal twee huishoudens vormen en de regeling is toegankelijk voor de geboortemoeder, de genetische ouders en de levensgezellen van deze personen.
• De aspirant-meerouders stellen een meerouderschapsovereenkomst op die door de rechter wordt getoetst en de rechter benoemt een bijzondere curator.
• De juridische vormgeving van het meerouderschap moet gereed zijn uiterlijk op het tijdstip van de geboorte van het kind.

Ook op het gebied van het meerouderschap is tot nu toe het advies van de Staatscommissie nog niet omgezet in wetgeving. Onlangs is echter een motie van de Kamerleden Van Ginneken en Ellian met meerderheid aangenomen. Op grond van de motie wordt nu een werkgroep aangesteld. Welke de voor meerouderschap benodigde wijzigingen in het Burgerlijk Wetboek inventariseert en de doorwerking daarvan in alle andere wet- en regelgeving onderzoekt. In 2023 informeert de werkgroep de Kamer over haar bevindingen.

Tot slot

U ziet dat er veel te vertellen valt over deze onderwerpen. Wetgeving is vaak een weerslag van maatschappelijke ontwikkelingen en zoveel is hier zeker het geval. Mensen willen erkenning van hun gekozen familievorm en (juridisch) goed voor hun kinderen kunnen zorgen. Zodra er nieuwe ontwikkelingen zijn op dit gebied pakken wij de pen weer op en informeren u nader.