Hoera! De langstlevende is failliet

De wettelijke verdeling van ons erfrecht

Het is in Nederland gangbaar dat het vermogen van een echtpaar na het overlijden van de eerste van hen aan de langstlevende ter beschikking blijft. De wettelijke verdeling van ons erfrecht is hier op gebaseerd. De langstlevende wordt dan eigenaar van de nalatenschap en de kinderen krijgen hun erfdelen in de vorm van een vordering op de langstlevende. De vordering kan in de regel aan een rente worden gekoppeld. Het gaat dan om een rente die niet echt hoeft te worden uitbetaald, maar wordt bijgeschreven. Dat kan gunstig uitpakken voor de erfbelasting. De rente zorgt voor een ‘papieren vermogensoverheveling’ van de langstlevende naar de kinderen. De erfbelasting die in eerste instantie moet worden betaald is dan wel vaak wat hoger.

In ons artikel “De wettelijke verdeling en de erfbelasting (deel 2)” treft u een concreet rekenvoorbeeld aan.

De hoop is dat de langstlevende tijd van leven heeft, zodat er per saldo een besparing ontstaat. Maar garanties zijn er niet.

Echt failliet of ‘technisch failliet’?

De maximaal toegestane rente is 6% samengesteld. Dat is rente op rente. Na 12 jaar leidt dit tot een verdubbeling en na 17 jaar tot een verdrievoudiging. Bij een lange overlevingsduur kan de situatie dan ook ontstaan dat de schuld de waarde van de bezittingen gaat overtreffen. Op zich heeft de langstlevende hier geen last van. Die is en blijft eigenaar van het vermogen. De langstlevende gaat dus niet echt failliet. En voor de erfbelasting is het bij het overlijden van de langstlevende gunstig: de kinderen krijgen het vermogen helemaal als ‘aflossing van schuld’ en ze hoeven daar geen erfbelasting over te betalen.

Opletten voor de langstlevende

Maar let op, het is wel een echte schuld. Dat komt bijvoorbeeld naar voren als de langstlevende nog iets wil nalaten aan een ander dan de kinderen. Of ruzie krijgt met één van de kinderen en dat kind minder wil nalaten. Een schuld die groter is dan de waarde van de bezittingen maakt dat lastig, zo niet onmogelijk. Het is dus zeker niet zo dat een hoge rente op de vordering van de kinderen altijd de beste oplossing is. Een punt voor de langstlevende om mee te nemen als bij de uitvoering van een testament een beslissing over de hoogte van de rente wordt genomen.

Het erven van een schuld

De meeste mensen weten dat het oppassen is als je erft van iemand met schulden. Als je zuiver aanvaardt, moet je wellicht met je eigen vermogen bijpassen. Een langstlevendesituatie kan uitpakken als een wolf in schaapskleren. De overledene lijkt immers vermogend, maar uit de boekhouding blijken wellicht grote schulden. Niet elk kind realiseert zich dit en aanvaardt de nalatenschap zuiver. Dit is geen situatie met een onverwachte schuld waarin het kind later wordt beschermd. De schuld kan namelijk blijken uit de boekhouding.

Ook opletten voor de kinderen

Leidt dit wel eens tot brokken in de praktijk, hoor ik u vragen? Zeker. Ik noem twee situaties die in de rechtspraak naar voren zijn gekomen. Om de boodschap goed bij u binnen te laten dringen, heb ik de situaties wat gedramatiseerd.

Situatie 1: beneficiair aanvaarden maar niet de spelregels in acht nemen

Er is een gezin met twee kinderen. Vader komt op relatief jonge leeftijd te overlijden. Het vermogen blijft bij moeder en de dochters krijgen vorderingen op moeder. Deze vorderingen groeien door rente en worden groter dan het vermogen van moeder. Moeder krijgt ruzie met één van de kinderen en benoemt het andere kind tot enig erfgenaam. Dit kind is na het overlijden van moeder op haar hoede voor de grote schuld en aanvaardt de nalatenschap beneficiair. Zij is dan niet met haar eigen vermogen aansprakelijk voor de schuld. Tot zover is er niets aan de hand.

Dochter heeft echter voor de beneficiaire aanvaarding een geldbedrag van de rekening van moeder naar haar eigen rekening overgeboekt. De onterfde zus ontdekt dit en stelt dat de nalatenschap hierdoor zuiver is aanvaard, ondanks de latere beneficiaire aanvaarding. De rechter is het daarmee eens. De uitkomst is dat het ‘goede kind’ per saldo minder krijgt dan het ‘slechte kind’!

Situatie 2: broers en zussen maken verschillende keuzes

Stel nu dat beide dochters gewoon erfgenamen zijn van moeder. Het contact tussen hen is echter niet goed en ze overleggen niet over de afwikkeling van de nalatenschap. Zo gebeurt het dat de ene zuster de nalatenschap zuiver aanvaardt en de ander beneficiair. U weet nu de uitkomst: de zuster die zuiver aanvaardt is met haar eigen vermogen aansprakelijk voor het tekort. Per saldo is er geen sprake van een gelijke verdeling, terwijl ze toch voor een gelijk deel erfgenamen waren. De rechter kan dit niet corrigeren.

Altijd beneficiair aanvaarden?

Als ik deze situaties noem, vragen mensen vaak waarom niet iedereen een nalatenschap beneficiair aanvaardt. Daar zijn een aantal redenen voor. Niet iedereen is bekend met deze problematiek, soms is er al gehandeld en is beneficiair aanvaarden niet meer mogelijk, de afwikkeling van de nalatenschap kan ingewikkelder worden na beneficiaire aanvaarding en tot slot kost beneficiair aanvaarden geld in de vorm van griffierecht bij de rechtbank (€ 134).

Dit leidt er toe dat erfgenamen bewust of onbewust een nalatenschap zuiver aanvaarden. Heb je als erfgenaam goed inzicht in de situatie? Dan zijn de risico’s wellicht beperkt. Een garantie geven is echter lastig. Naast de hier genoemde vorderingen van kinderen uit testamenten zien we bijvoorbeeld dat schenkingen op papier die zijn vergeten, voor verrassingen kunnen zorgen. Een adviseur ontkomt dan eigenlijk ook niet aan het antwoord: “Ik zou het zekere voor het onzekere nemen en toch maar beneficiair aanvaarden”.

De langstlevende is failliet. Hoera?

Een ‘failliete langstlevende’ kan voor de erfbelasting goed uitpakken. Maar een grote schuld kan de langstlevende in de weg zitten. En er kunnen ongelukken gebeuren bij de kinderen na het overlijden van de langstlevende. Opereer dus altijd voorzichtig met dit soort zaken.