Kan ik mijn kind onterven?

Een kind onterven; het kan

U kunt een kind onterven. Dat kind wordt dan nooit meer uw erfgenaam. Onder het oude erfrecht was dat anders, maar dat ligt inmiddels al sinds 2003 achter ons. Wel heeft een kind recht op een legitieme portie. Dat is de helft van een normaal erfdeel en een onterfd kind moet daar een beroep op doen. Het onterfde kind dat dat doet, krijgt een vordering op de nalatenschap en wordt dus een schuldeiser. Onterven kan dus zeker zin hebben: het onterfde kind wordt een schuldeiser en heeft nog slechts recht op de helft van een normaal erfdeel.

De berekening van de legitieme portie

De legitieme portie wordt berekend over de nalatenschap van de ouder en bepaalde schenkingen die de ouder tijdens zijn leven heeft gedaan. Sommige schenkingen hoeven na vijf jaar niet meer meegeteld te worden. Schenkingen aan andere kinderen moeten altijd meegeteld worden. Het is dus niet mogelijk om via schenkingen aan andere kinderen de legitieme portie van een kind ‘uit te hollen’.

Waarom is er een legitieme portie?

Er wordt veel gediscussieerd over de vraag of de legitieme portie nog wel van deze tijd is. In een uitspraak van een rechter uit 2018 heb ik deze mooie opsomming bewaard van redenen waarom we een legitieme portie kennen:

• de overtuiging dat aan kinderen een deel van de nalatenschap van hun ouders toekomt;
• door de preventieve werking van de legitieme worden veel familiemoeilijkheden voorkomen;
• de bescherming van kinderen tegen bevoordeling van een willekeurige derde, maar ook van het ene kind boven het andere. Reden waarom de wetgever de ongewenste gevolgen van het subjectieve oordeel van de erflater, dat soms sterk beïnvloed kan worden door emoties van tijdelijke aard, tot op zekere hoogte behoort te beperken door het handhaven van een aanspraak van de kinderen op een breukdeel van de waarde van de nalatenschap;
• het voorkomen dat door afschaffing van de legitieme portie de gevallen toenemen waarin het testament wordt aangetast op grond van het ontbreken van verstandelijke vermogens;
• de bescherming van oudere kwetsbare personen doordat de legitieme portie een grens stelt aan de mogelijkheden van beïnvloeding door een derde ten behoeve van zichzelf;
• het bevorderen van een gelijke behandeling van de eigen kinderen, en
• (deels) bescherming van de gemeenschap door te voorkomen dat een kind dat is onterfd omdat het een nietsnut is en op andermans zak leeft, van gemeenschapsgelden leeft.

Het laatste argument is de reden waarom ik het citaat heb bewaard. Het is een citaat van de minister uit de jaren 90. Tegenwoordig zal het vast anders geformuleerd worden.

Wordt de legitieme portie gewijzigd?

Het is niet moeilijk om op elk argument voor de legitieme portie een weerwoord te formuleren. De discussie over de legitieme portie is dan ook ingewikkeld. Recent heeft het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit Nijmegen een groot onderzoek naar de legitieme portie gepubliceerd. U kunt het hier vinden. Men heeft peilingen gedaan onder het publiek en professionals. Er is ook gekeken naar de meningen in de literatuur en de situatie in ons omringende landen. Er lijkt een meerderheid te zijn voor het veranderen van de legitieme portie zoals we die nu kennen. Dit is de aanbeveling van het rapport:

“Onze aanbeveling is dan ook het afschaffen van de klassieke legitieme, maar wel onder handhaving van het regime dat minderjarigen en jongmeerderjarigen goed beschermt op het vlak van kosten van verzorging en opvoeding, levensonderhoud en studie bij het overlijden van een ouder.”

De minister van Justitie en Veiligheid heeft inmiddels haar reactie gegeven. Volgens de minister is er geen sprake van een “dermate dringende en breed gedragen noodzaak noch van praktische problemen die ertoe nopen om op korte termijn over te gaan tot een afschaffing of een wijziging van de legitieme portie”.

Voorlopig hebben we dus nog te maken met de huidige legitieme portie.

Wie is een kind?

Kinderen hebben een legitieme portie in de nalatenschap van hun ouders. Dit brengt ons op de vraag wie in juridische zin een kind is.

Het uitgangspunt is dat een kind dat geboren is uit zijn of haar moeder een kind is van die moeder. Wordt een kind tijdens een huwelijk geboren? Dan is het uitgangspunt dat de man de vader is van het kind. Hij is sowieso de juridische vader. Of hij ook de biologische vader is, kan een andere kwestie zijn. Komt hij er achter dat hij niet de biologische vader is? Dan kan hij een procedure ontkenning vaderschap starten.

Als er geen sprake is van een huwelijk, dan moet de man het kind erkennen om juridisch vader te worden. Dit speelt dus onder meer bij samenwoners. Als een man een kind niet wil erkennen, kan een procedure vaststelling van het ouderschap worden gestart. Een belang voor de moeder hiervoor is dat de man gaat bijdragen in de kosten van opvoeding en verzorging van het kind. Een belang voor het kind is dat het een erfgenaam van de vader wordt, of op zijn minst een legitieme portie krijgt in zijn nalatenschap.

De ‘bezemkast-affaire’ van tennisser Boris Becker laat zien hoe op dit vlak een kort avontuur levenslange gevolgen kan hebben voor alle betrokkenen.

“Elvis was mijn vader”

Een procedure vaststelling ouderschap kan ook nog worden gestart na het overlijden van de man. In de Verenigde Staten is hieruit de traditie ontstaan dat na het overlijden van een mannelijke beroemdheid veel mensen claimen een kind te zijn van die beroemdheid. Dichter bij huis hebben we in de rechtspraak biologische kinderen gezien die op creatieve manieren DNA van de overledene wisten te achterhalen. Graven van overleden voorouders zijn geopend en likranden van liefdesbrieven zijn onderzocht.

Is een kind vooroverleden en heeft dat kind zelf kinderen achtergelaten? Dan hebben die kleinkinderen een legitieme portie.

Voor de overzichtelijkheid ga ik hier uit van de traditionele rollenpatronen. Tegenwoordig houdt de wet ook rekening met relaties van gelijk geslacht. Hier leest u over het vaststellen van het vader- en moederschap, en hier krijgt u antwoord op de vraag: Hoe krijg ik als duomoeder het ouderschap over het kind van mijn partner? Adoptie is een andere mogelijkheid om juridisch ouderschap tot stand te brengen.

Praktische aandachtspunten

De legitieme portie is een erg ingewikkelde regeling. Ik heb me hier geconcentreerd op de vragen of een kind kan worden onterfd, waarom er een legitieme portie is en wie in juridische zin een kind is.

We weten nu dat een kind kan worden onterfd. Als dat aan de orde komt, is dat voor ouders vaak een heel zware beslissing. En voor het kind vaak een grote schok. Naast begrijpelijke emotionele aspecten zijn er echter ook veel praktische aandachtspunten. Hier leest u daar meer over.