De partnervrijstelling in de Successiewet: voorwaarden, pensioenimputatie en ‘afvullen’

Wat is de partnervrijstelling?

De partnervrijstelling in de Successiewet zorgt ervoor dat de langstlevende partner een flink deel van de erfenis belastingvrij kan ontvangen. Voor 2026 bedraagt deze vrijstelling € 828.035. Dit betekent dat uw partner pas erfbelasting betaalt als diens verkrijging boven dit bedrag uitkomt. Als u voor de Successiewet niet elkaars partner bent dan heeft u slechts recht op de kleine vrijstelling van een derde, die in 2026 € 2.769 bedraagt. Nogal een verschil dus.

Het doel van de vrijstelling is om de financiële positie van de langstlevende partner te beschermen. Op die manier kan de langstlevende bijvoorbeeld eenvoudiger in het (gezamenlijke) huis blijven wonen.

Voorwaarden voor de partnervrijstelling

Niet iedereen komt automatisch in aanmerking voor de partnervrijstelling. De Successiewet stelt duidelijke voorwaarden. U wordt als partner gezien als u op het moment van overlijden van de erflater voldoet aan het volgende.

• Voor gehuwden en geregistreerde partners is het overzichtelijk. Die zijn altijd partners van elkaar voor de erfbelasting. Er geldt niet de verplichting om op hetzelfde adres te wonen of ingeschreven te zijn. Dit partnerschap eindigt als sprake is van een echtscheiding of een scheiding van tafel en bed.
• Samenwoners kunnen ook partner zijn voor de erfbelasting, maar zij moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. Zij moeten ongehuwd zijn, meerderjarig zijn, ingeschreven staan op hetzelfde woonadres, geen ouder en kind van elkaar zijn en met niemand anders aan deze voorwaarden voldoen.
• Er zijn ‘flitspartners’ en gewone samenwoners. De ‘flitspartners’ hebben een notarieel samenlevingscontract met een wederzijdse zorgverplichting (‘samen kosten delen’) en kunnen al na 6 maanden partner van elkaar zijn. Anders moet men gedurende 5 jaar aan alle voorwaarden voldoen.

Pensioenimputatie: wat betekent dat?

Bij de bepaling van de partnervrijstelling wordt rekening gehouden met zogeheten ‘pensioenimputatie’. Dit betekent dat het recht op een nabestaandenpensioen of een vergelijkbare periodieke uitkering wordt meegeteld bij het bepalen van de hoogte van de vrijstelling. Naast het pensioen kunt u met name denken aan een uitkering uit lijfrente. De gedachte hierachter is dat de partner dankzij het pensioen ook financieel wordt ondersteund en dat de vrijstelling dus lager kan uitvallen.

De waarde van bijvoorbeeld het pensioenrecht wordt in mindering gebracht op de partnervrijstelling. In de praktijk betekent dit dat als de langstlevende partner recht heeft een nabestaandenpensioen, de vrijstelling wordt verminderd.

Voorbeeldberekening erfbelasting met pensioenimputatie

Stel, Jan (65) overlijdt en laat een erfenis van € 900.000 na aan zijn partner Els (64). Els heeft daarnaast recht op een nabestaandenpensioen van € 35.000 per jaar. Door de regeling van de partnervrijstelling – die in 2026 € 828.035 bedraagt – zou Els normaal gesproken tot dit bedrag belastingvrij kunnen erven. Echter, vanwege de zogenoemde pensioenimputatie wordt het nabestaandenpensioen gedeeltelijk in mindering gebracht op de vrijstelling.

Eerst moet de waarde van de aanspraak bepaald worden. Daartoe moet een factor worden genomen die behoort bij iemand die 64 jaar oud is. Volgens de wet is die factor 10. Bij een andere leeftijd hoort een andere factor. Hoe jonger u bent hoe hoger de waarde ban uw aanspraak wordt geschat. U heeft immers meer kans lang van de uitkering te genieten. Zie ook hier voor de belastingdienst over dit onderwerp. De waarde is in dit geval factor 10 x € 35.000 = € 350.000.

Vervolgens wordt rekening gehouden met de toekomstige verplichting om belasting te betalen: die verlaagt de waarde met 30%. Tot slot wordt rekening gehouden met de aanwezigheid van een partner. Die verlaagt de waarde met 50%. Na de wettelijke correctie telt slechts de helft van het voor 30% verlaagde pensioen mee, wat in dit geval neerkomt op € 122.500. Dit is het bedrag van de pensioenimputatie en hiermee wordt de vrijstelling voor Els verlaagd naar € 705.535. Dit bedrag ligt ruim boven het minimum dus geldt deze aangepaste vrijstelling.

Het deel van de erfenis dat boven de vrijstelling uitkomt – in dit geval € 194.465 – wordt belast. Hierover betaalt Els deels 10% (tot € 158.669 in 2026) en deels 20% (vanaf € 158.669) erfbelasting. Deze regeling zorgt ervoor dat de financiële positie van de langstlevende partner zoveel mogelijk wordt beschermd, terwijl er toch rekening wordt gehouden met het feit dat pensioenkapitaal als zodanig niet belast wordt in de erfbelasting.

Verhouding tussen partnervrijstelling en afvullegaat

In veel testamenten van partners met kinderen wordt een zogenaamd afvullegaat opgenomen. Dit is een legaat dat ervoor zorgt dat de langstlevende partner zoveel uit de erfenis ontvangt als mogelijk is zonder dat daarover erfbelasting hoeft te worden betaald. Ook de eerste schijf in de erfbelasting kan benut worden. Het afvullegaat wordt dus deels afgestemd op de hoogte van de partnervrijstelling en eventueel de eerste schijf, zodat het deel dat de partner erft, volledig binnen de vrijstelling valt en er geen of zo min mogelijk erfbelasting verschuldigd is. De kinderen erven dan het resterende deel veelal in de vorm van een vordering, waarover zij hun eigen (lagere) vrijstelling en tarieven toepassen.

Het opnemen van een afvullegaat kan een slimme manier zijn om de erfbelasting voor de partner te minimaliseren. Let er echter op dat de precieze werking afhankelijk is van de inhoud van het testament.

Praktische tips

• Controleer of u en uw partner voldoen aan de voorwaarden voor de partnervrijstelling.
• Informeer bij uw pensioenfonds naar de hoogte van het nabestaandenpensioen en houd rekening met de gevolgen voor de erfbelasting.
• Inventariseer eventuele lijfrentes.
• Kijk of uw testament rekening houdt met de vrijstelling voor de langstlevende partner.
• Laat u adviseren door een notaris, accountant of fiscalist.

Met deze kennis bent u beter voorbereid op de financiële gevolgen rondom erven en erfbelasting. Zo voorkomt u verrassingen en zorgt u dat de nalatenschap goed geregeld is.

Conclusie

De partnervrijstelling is een belangrijke faciliteit die ervoor bedoeld is dat partners na overlijden van hun geliefde niet direct met hoge erfbelasting worden geconfronteerd, grotere vermogen daargelaten. Houd wel rekening met de voorwaarden: alleen partners in de zin van de Successiewet komen in aanmerking. Daarnaast kan het recht op een nabestaandenpensioen of een lijfrente-uitkering de vrijstelling verlagen door pensioenimputatie.