Welke clausules zitten er op uw erfenis?

Regelingen in een testament

In een testament kan iemand regelingen treffen voor zijn vermogen na overlijden. Op wie moet het vermogen overgaan? Moet er een bezitting of een geldbedrag aan iemand worden uitgekeerd? Wordt er iemand aangewezen om de nalatenschap af te wikkelen?

Bij grotere vermogens en jongere verkrijgers denken we ook aan een bewind. Dat regelt de zeggenschap over en het beheer van het vermogen. Bij wie komt dat te liggen en tot welke leeftijd loopt het bewind? Bij jonge kinderen is een bewind tot bijvoorbeeld de 25-jarige leeftijd een gangbare regeling.

Het is ook mogelijk om regelingen te treffen die niet direct over het vermogen gaan. Voogdij gaat bijvoorbeeld over het aanwijzen van een voogd voor minderjarige kinderen. Die neemt na het overlijden van de ouders de opvoeding en verzorging van de kinderen over.

Maar dit zijn niet de clausules die voor dit artikel relevant zijn. Dat zijn met name de uitsluitingsclausule en de tweetrapsmaking.

Een uitsluitingsclausule op uw erfenis

Je zou de uitsluitingsclausule kunnen zien als huwelijkse voorwaarden om een erfenis heen. De uitsluitingsclausule staat in een testament, maar het is eigenlijk een regeling van huwelijksvermogensrecht. De clausule bepaalt namelijk dat de erfenis niet in een gemeenschap van goederen of verrekenbeding kan vallen bij de erfgenaam. Om deze clausule goed te begrijpen, gaan we wat terug in de tijd:

• Bij een huwelijk zonder huwelijkse voorwaarden voor 2018, trad de algehele gemeenschap van goederen in werking. Het vermogen van de echtgenoten bij het huwelijk, wat ze tijdens het huwelijk opbouwen, erven of geschonken krijgen, wordt gezamenlijk bezit. Bij het einde van huwelijk moet het vermogen dan worden gedeeld.
• Het vermogen moet ook worden gedeeld in de situatie van een onverhoopte echtscheiding. Vele jaren geleden waren er echter vrijwel geen echtscheidingen en was er geen belang om een uitsluitingsclausule in een testament op te nemen.
• Nadat echtscheidingen meer gingen plaatsvinden, werden uitsluitingsclausules in testamenten de norm. ‘Wilt u uw kinderen beschermen tegen het echtscheidingsrisico’, was de vraag van de notaris. Vrijwel iedere ouder dacht ‘doe maar’.
• Sinds de jaren 90 kwam het vakgebied estate planning op. Daarin kijken we niet alleen of het vermogen op de goede plek komt, maar ook wat de gevolgen zijn voor de erfbelasting. En vanuit dat perspectief is het vaak gunstig als vermogen tussen echtgenoten gelijk is verdeeld. En dat is nu net wat de uitsluitingsclausule voorkomt.
• In reactie hierop is de ‘versoepelde’ uitsluitingsclausule bedacht: de erfenis is privé van de erfgenaam bij een echtscheiding, maar trekt zich terug als het huwelijk eindigt door overlijden. Dan kan de erfenis in ‘de grote pot’ vallen.

Tegenwoordig is het belang van de uitsluitingsclausule minder groot. Een groot deel van de stellen gaat tegenwoordig ongehuwd samenwonen. De vermogens blijven dan sowieso gescheiden. En bij huwelijken zonder huwelijkse voorwaarden sinds januari 2018 blijven erfenissen (en ook schenkingen) privébezit van de ontvanger. Niettemin zijn uitsluitingsclausules in testament nog steeds de norm. ‘Baat het niet, dan schaadt het ook niet’ is niet voor niets een bekend credo in Nederland.

Aandachtspunten bij een uitsluitingsclausule

Als er een uitsluitingsclausule zit op uw erfenis, dan zijn er verschillende aandachtspunten:

• Het is belangrijk om het ‘uitgesloten vermogen’ apart te houden van uw eigen vermogen. Als het om geld gaat, kunt u het geclausuleerde vermogen het best ontvangen op een privérekening en daar ook op aanhouden.
• Bij de verdeling van de nalatenschap vinden er soms handelingen plaats waardoor het onduidelijk is op welk vermogen de clausule precies zit. Stel dat u samen met een andere erfgenaam een huis erft en u neemt dat huis over. U betaalt daarvoor met uw eigen vermogen of u leent ervoor. De vraag is dan hoe dit precies gaat met de uitsluitingsclausule. Is de woning uitgesloten en heeft u een schuld aan de huwelijksgemeenschap? Of net andersom? Dit kunnen ingewikkelde puzzels zijn, die u het best direct bij het verdelen van de nalatenschap kunt oplossen.
• Dezelfde vraagstukken ontstaan als u op een later moment een huis koopt met (deels) uitgesloten vermogen.
• Betaalt u met uitgesloten vermogen een gezinsauto of gezinsvakantie? U betaalt dan ‘huishoudelijke kosten’ met uw privévermogen. En die zouden voor de helft door uw partner moeten worden betaald? Het is goed om hierover afspraken te maken met uw partner. Moet uw partner de helft van de besteding terugbetalen of niet? Iets om goed vast te leggen.

Een tweetrapsmaking op uw erfenis

Een andere regeling die op uw erfenis kan rusten, is de tweetrapsmaking. Daarbij is een tweede bestemming bepaald. De eerste verkrijger wordt ‘bezwaarde’ genoemd en de opvolgende verkrijger is ‘verwachter’. Het recht van de verwachter begint zodra het recht van de bezwaarde eindigt. Meestal is dat na het overlijden van de bezwaarde.

Een voorbeeld:
U erft van uw ouder en daarbij is bepaald dat u het vermogen moet doorgeven aan uw kind. Door deze regeling kunt u niet zelf een bestemming geven aan het vermogen na uw overlijden. Uw ouder ‘regeert over het graf’. Een motief daarvoor kan de wens zijn om vermogen in de familie te houden. Of wellicht kan uw ouder niet met het schoonkind overweg.

Het belang voor u om het ‘bezwaarde vermogen’ goed zichtbaar te houden is net zo relevant als bij de uitsluitingsclausule. Een extra complicatie kan ontstaan bij uw overlijden. Stel dat de wettelijke verdeling geldt. Uw vermogen komt dan terecht bij uw huwelijks- / geregistreerde partner. Die moet het bezwaarde vermogen dan afstaan aan uw kind. Hopelijk is dan duidelijk waaruit het bezwaarde vermogen bestaat. Heeft u iets opgemaakt van het bezwaarde vermogen? Dan moet uw partner dat kunnen bewijzen. Dat is natuurlijk lastig nu degene die er het meest van wist (u), is overleden.

Als we ons ook realiseren dat tussen de eerste en tweede stap soms tientallen jaren zit, is het niet moeilijk om scenario’s te bedenken waarin het helemaal misloopt.

De oproep die uit dit artikel voortvloeit is: besteed hier voldoende aandacht aan, als u in een vergelijkbare situatie zit.

Clausules op schenkingen

Hiervoor sprak ik over erfenissen, maar de uitsluitingsclausule en tweetrapsmaking kunnen ook aan schenkingen zijn verbonden. De tweetrapsmaking heet dan een tweetrapsschenking.

Een bijzondere clausule die alleen aan schenkingen verbonden kan zijn, is de herroepingsclausule. Die geeft de schenker de mogelijkheid om de schenking terug te draaien. Het is dan oppassen wat u met de schenking doet. Wellicht moet u hem immers teruggeven. Je kan zelfs de vraag stellen wat een schenking die mogelijk op elk moment teruggegeven moet worden eigenlijk waard is.

Verder lezen?

Clausules zijn onzichtbare labels aan een erfenis of een schenking. Je ziet ze niet, maar ze zijn er wel. En ze kunnen grote gevolgen hebben op uw eigen situatie. Laat u zich er dus niet door verrassen.

Ik heb hier de hoofdlijnen aangestipt. Als u eenzelfde vraagstuk heeft in uw eigen situatie, aarzelt u dan niet om een adviseur te raadplegen. Wilt u zich eerst verder oriënteren, dan zijn deze artikelen wellicht relevant voor u:

Wat regelt de uitsluitingsclausule bij een erfenis of schenking eigenlijk precies?
Geld in de familie houden: Tweetrapsmaking
Trouwen zonder voorwaarden. Hoe werkt dat eigenlijk?
Een schenking herroepen. Onaanvaardbaar?
Een bijzondere schenkingsakte