Een belastingtruc met huwelijkse voorwaarden

Wat is de situatie?

Er was een echtpaar getrouwd in de algehele gemeenschap van goederen. Ze waren dus samen eigenaar van hun vermogen. Bij het overlijden van een echtgenoot, zou zijn of haar nalatenschap uit de helft van dat vermogen bestaan. De erfgenamen moeten daar dan erfbelasting over betalen, voor zover er meer wordt geërfd dan de vrijstelling. Duidelijk werd in deze situatie dat de man als eerste zou overlijden. De vrouw was de enige erfgenaam van de man.

In het zicht van het overlijden van de man veranderde men hun 50/50-gemeenschap in een huwelijksgemeenschap waarin de vrouw voor 90% deelnam en de man nog voor 10%. Dit had tot gevolg dat de nalatenschap van de man binnen de vrijstelling voor de erfbelasting van de vrouw viel. Zonder deze wijziging zou ze tonnen aan erfbelasting betalen.

Voorbeeld met fictieve cijfers:
Het gezamenlijke vermogen bedraagt € 5 miljoen. De nalatenschap van de man zou € 2,5 miljoen bedragen. Na het opstellen van huwelijkse voorwaarden, bedraagt de nalatenschap van de man € 500.000. De partnervrijstelling voor de erfbelasting voor de vrouw bedraagt afgerond maximaal € 680.000. Bij deze getallen bedraagt de besparing aan erfbelasting € 350.000.

Zijn vermogensverschuivingen een schenking?

Het aangaan van een huwelijk kan tot een vermogensverschuiving leiden. Bij het stelsel van de algehele gemeenschap van goederen zoals we dat kenden tot 1 januari 2018 was dat het meest duidelijk. Door het huwelijk vloeiden de vermogens van de echtgenoten als uitgangspunt samen. Dat was dan geen schenking. En nog steeds niet, als zo’n stelsel nu in huwelijkse voorwaarden wordt afgesproken. Dat geldt ook als een miljonair trouwt met iemand die niets heeft.

Als we dit bekijken vanuit het perspectief van overlijden en de erfbelasting, dan is dit een gunstige situatie. Heel kort door de bocht: het is gunstig als een groot vermogen in twee kleinere stappen vererft. Meer hierover leest u in ons artikel “De voordelen van een gelijke vermogensverdeling voor de erfbelasting”.

Lang is er discussie geweest over de vraag of er schenkbelasting gold als geen sprake is van een algehele, maar van een beperkte gemeenschap van goederen. Vrij recent heeft de Hoge Raad hierover geoordeeld. Ziet u voor de ‘uitslag’ ons artikel “Een aanslag schenkbelasting als huwelijkscadeau”.

Een vermogensverschuivingen tegen het verkeer in?

In de casus met de 90/10-gemeenschap gaat men een stap verder. Er was al een huwelijk en een 50/50-gemeenschap en dat veranderde men in 90/10. Een verschuiving tegen het verkeer in? Dit is een gedachte die kan opkomen in de situatie dat er geen kinderen zijn én het vermogen groter is dan twee keer de vrijstelling voor de erfbelasting:

• Als er kinderen zijn, laten rekensommen zien dat een 50/50-verdeling het beste uitgangspunt is.
• Als de nalatenschap binnen de vrijstelling van de erfbelasting valt, is er geen probleem om op te lossen.

In de casus waren er geen kinderen en er was een groot vermogen. Men stapte over naar een 90/10-gemeenschap en betrad daarmee fiscaal onontgonnen terrein. Geldt de hoofdregel dat vermogensverschuivingen via het huwelijksvermogensrecht onbelast zijn ook in deze situatie?

Een spel zonder nieten?

Had men niets gedaan, dan zou de man 50% nalaten. Nu liet de man 10% na. Het risico is dat de Belastingdienst daar een schenking in ziet en de verschuiving van 40% alsnog wil belasten. Maar zou men niets doen, dan zou de belastingheffing over de volle 50% een zekerheid zijn geweest. De schenk- en erfbelasting kennen verschillende vrijstellingen, waardoor een verschil in uitkomst kan ontstaan. ‘Hoog over’ kan de vrouw er echter niet op achteruit gaan, maar er is wel de mogelijkheid op een fiscale procedure. En die is er ook gekomen. Het standpunt van de Belastingdienst is dat hier sprake is van een schenking van 40%.

Rechtbank: geen schenking

De rechtbank moest als eerste over deze situatie oordelen. De rechter oordeelde dat geen sprake was van een schenking, want het is een abstracte vermogensverschuiving. Een wijziging in de verhouding tot de huwelijksgemeenschap is niet hetzelfde als het overboeken van een geldbedrag door bijvoorbeeld een ouder aan een kind. Dat is een concrete vermogensverschuiving. Ook was het mogelijk dat onverhoopt de vrouw als eerste zou overlijden en dan zou haar nalatenschap 90% zijn geweest.

Hof: ‘Dit kan niet de bedoeling zijn’

De Belastingdienst is in hoger beroep gegaan en inmiddels heeft het Hof uitspraak gedaan. Het Hof meent ook dat geen sprake is van een schenking. Maar het past binnen de schenk- erfbelasting om deze creatieve route toch op één lijn te stellen met een schenking. Onder meer omdat het Hof de situatie kunstmatig vindt. Ofwel, de creatieve route is in overwegende mate ingegeven door belasting verijdelende motieven en er is geen reëel belang.

Omdat het opstellen van de huwelijkse voorwaarden bovendien heeft plaatsgevonden binnen 180 dagen voor het overlijden, moet de vrouw toch over 50% erfbelasting betalen. Over 10% omdat zij dat heeft geërfd en over 40% omdat zij geacht wordt die te erven. Kortom, het beoogde voordeel wordt niet gehaald.

De Advocaat-Generaal deelt in zijn advies aan de Hoge Raad de conclusie van het Hof.

Hoge Raad: het kan door de beugel

De Hoge Raad heeft inmiddels gesproken. Het aangaan van huwelijkse voorwaarden zoals hier is gebeurd, is geen schenking. Dat is in lijn meer eerdere uitspraken van de Hoge Raad. Maar, het aangaan van huwelijkse voorwaarden kan in uitzonderlijke gevallen wel wetsontduiking zijn. Is dat hier aan de orde? Had de vermogensverschuiving door de huwelijkse voorwaarden geen andere praktische betekenis dan het vermijden van erfbelasting? De Hoge Raad meent dat dit niet is vastgesteld, en stelt ‘de weduwe’ in het gelijk. De vraag wanneer huwelijkse voorwaarden wel ‘over de grens’ zijn, blijft onbeantwoord. Een open einde om onze verbeelding te stimuleren?

Nieuwe wetgeving?

Het Hof zat op het spoor ‘dit kan niet de bedoeling zijn’. Daar valt veel voor te zeggen. Het ontgaan van erfbelasting met een 90/10-huwelijksgemeenschap is wat al te makkelijk? Wat mij betreft is de conclusie: de uitspraak van de Hoge Raad is juist, maar deze ontgaansmogelijkheid open houden is geen goed idee.

In 2017 was er wetgeving in behandeling die vermogensverschuivingen tussen partners (echtgenoten maar ook samenwoners!) tot 50% van het gezamenlijke vermogen onbelast zou laten voor de schenkbelasting. Dit zou de discussie voor beperkte huwelijksgemeenschappen beëindigen, maar de overstap van een 50/50 naar een 90/10-huwelijksgemeenschap belast maken. Wat mij betreft is dat een prima uitruil. Het wetsvoorstel haalde het niet door discussies over bijzaken. Ik zeg: breng dit wetsvoorstel opnieuw tot leven.