Wat is steward-ownership
De kern van steward-ownership is dat een bedrijf ‘van zichzelf’ is: het bedrijf bestaat om zijn missie te dienen. Hierbij staan de volgende twee principes voorop.
- Er is sprake van zelfbestuur. De zeggenschap ligt bij mensen die werken in het bedrijf of nauw verbonden zijn aan de missie.
- Winst dient de missie. Alle of het merendeel van de winst wordt geherinvesteerd in het bedrijf. Ook kan deze winst worden gedoneerd in lijn met de missie van het bedrijf. Uiteraard worden investeerders en oprichters eerlijk gecompenseerd.
Wat is de rol van stewards?
Stewards hebben tijdelijk de zeggenschap die normaal bij eigenaarschap hoort. Hun rol verschilt per bedrijf. Bij het ene bedrijf treden de stewards vooral op als bewakers van het bedrijf en de missie, terwijl ze in een ander bedrijf ook operationeel actief zijn. Vaak is er ook een combinatie mogelijk. De invulling hangt af van factoren als omvang, sector en cultuur.
Stewards kunnen medewerkers, (onafhankelijke) experts of vertegenwoordigers van stakeholdergroepen zijn. Voor hun aanstelling gelden kwaliteitseisen, zoals betrokkenheid, ervaring en affiniteit met de missie. Vaak wordt de eerste generatie stewards gekozen door de voormalig eigenaren.
Drie juridische modellen in Nederland
In Nederland maken steward-owned bedrijven gebruik van drie juridische modellen.
- Beheerstichting. Het hele bedrijf (of een meerderheid van het stemrecht) is in handen van een stichting. Deze stichting heeft als taak de missie en continuïteit te waarborgen.
- Gouden aandeel. In dit model geeft de onderneming aandelen met stemrecht aan stewards. De aandelen worden zo uitgegeven dat de stewards ze niet kunnen verkopen of laten vererven. Daarnaast wordt een ‘gouden aandeel’ met sterke vetorechten uitgegeven aan een onafhankelijke stichting. Deze stichting heeft als enige doel om de steward-ownership structuren en afspraken van aangesloten bedrijven in stand te houden. Tot slot kan de onderneming ook economische aandelen uitgeven aan oprichters, investeerders en medewerkers.
- Geneutraliseerd kapitaal. In deze vorm is het economische eigendom in handen van een stichting. De waarde van het bedrijf is daarmee volledig ‘geneutraliseerd’. Het stemrecht ligt bij stewards en kan daarbij niet verkocht worden
Van de drie modellen die hiervoor zijn beschreven, wordt de beheerstichting veruit het vaakst toegepast. Het model is flexibel om mee te groeien met de wensen van de onderneming, zolang de steward-ownership principes behouden blijven.
Internationale voorbeelden
Steward-ownership is een internationaal fenomeen. U kunt bijvoorbeeld denken aan Carl Zeiss uit Duitsland. Na het overlijden van de oprichter werd de Carl Zeiss Foundation eigenaar van alle aandelen. Deze stichting zorgt ervoor dat de winst van het bedrijf wordt geherinvesteerd of gedoneerd aan wetenschappelijk onderwijs en onderzoek.
In Denemarken hebben beheerstichtingen een bijzondere juridische status. Bedrijven zoals Carlsberg, Novo Nordisk en Maersk zijn voor meer dan de helft in handen van zo’n stichting. Ze blijven zo onafhankelijk maar kunnen ze wel kapitaal aantrekken via de beurs.
De impact van steward-ownership
In Nederland zijn er naar schatting zo’n honderdvijftig steward-owned bedrijven. Het meest in het oog springende voorbeeld is attractiepark de Efteling in Kaatsheuvel. Maar cv- & warmtepompfabrikant Remeha, de Coffee Company en advies & ingenieursbureau Haskoning zijn bijvoorbeeld ook steward-owned. Deze voorbeelden laten zien dat het werkveld zeer divers kan zijn.
Volgens Deens onderzoek is de kans dat een steward-owned bedrijf na 40 jaar nog bestaat, ruim zes keer groter dan bij gewone bedrijven. Ook investeren steward-owned bedrijven meer in innovatie en duurzaamheid en zijn ze net zo winstgevend als niet steward-owned bedrijven. Steward-owned bieden bedrijven medewerkers meer werkzekerheid, inspraak en een eerlijker loon. Dit zorgt voor sterke motivatie voor het personeel maar ook voor het aantrekken en behouden van toptalent.
Terughoudendheid?
Ondanks de voordelen is steward-ownership zeker niet de standaard. Veel ondernemers zijn gewend aan het idee dat bedrijven er vooral zijn om winst te maken voor aandeelhouders. Toch laat de praktijk zien dat bedrijven die kiezen voor steward-ownership net zo succesvol kunnen zijn en bovendien meer waarde creëren voor medewerkers, klanten en de samenleving. Het vraagt om een andere kijk op eigendom en succes, maar kan veel voordelen bieden voor iedereen die met het bedrijf verbonden is.
