De medische paragraaf in uw levenstestament

“Wie mag praten met de dokter?”

Net als voor andere zaken is het uitgangspunt dat iemand zelf beslist over zijn medische behandeling. Maar als sprake is van wilsonbekwaamheid, moet een vertegenwoordiger optreden. In de wet is vastgelegd wie dat kunnen zijn en in welke volgorde zij aan bod komen. De rangorde: een curator, een mentor, een persoonlijk gemachtigde, een partner (echtgenoot of levensgezel), een ouder, een kind of een broer of zus. Deze vertegenwoordigers kunnen in aflopende volgorde namens de patiënt beslissen over een medische behandeling. De zorgaanbieder bewaakt of de beslissing verenigbaar is met de zorg van een ‘goed hulpverlener’.

Het vastleggen van uw wensen

Naast de vraag wie met de dokter mag praten, is er de vraag wat er wel of niet moet gebeuren. Het is mogelijk dat u uw wensen op papier zet, voordat u wilsonbekwaam bent geworden en voor het geval u niet meer zelf uw wensen kunt uiten. Uitgangspunt is dat zorgaanbieders schriftelijke verklaringen moeten opvolgen. Er kunnen echter redenen zijn om van de verklaringen af te wijken. Ontwikkelingen in de medische wetenschap kunnen bijvoorbeeld een aanleiding zijn.

Er moet onderscheid worden gemaakt tussen negatieve wilsverklaringen (‘ik wil iets niet’) en positieve wilsverklaringen (‘ik wil iets wel’). Een behandelverbod zit in de categorie ‘ik wil iets niet’ en is het op voorhand weigeren van toestemming voor een medische behandeling. Denkt u aan de niet-reanimeren wens. Dit is in principe bindend. Het is echter denkbaar dat zich ontwikkelingen hebben voorgedaan in de medische wetenschap tussen het moment waarop de verklaring is opgesteld en het moment van de behandeling. Het is aan de arts om dit te bekijken en te beoordelen of de wilsverklaring kan worden opgevolgd.

De wens om een bepaalde behandeling te (blijven) ondergaan is ook afhankelijk van de visie van de zorgaanbieder. De gewenst behandeling moet wel zijn geïndiceerd en dat ook blijven.

Het Coronavirus / Covid-19

Het Coronavirus was een actueel voorbeeld op het vlak van wilsverklaringen. Het virus was met name een bedreiging voor ouderen en kwetsbare mensen. De concrete vraag was of men beademd wilde worden op de intensive care. Dat is een heel zware behandeling en heeft vaak geen goede afloop. Op het moment dat de opname plaatsvond, kon een gesprek met de arts niet meer goed mogelijk zijn. Het helpt als u hier op voorhand over heeft nagedacht en dat ook uw naasten op de hoogte zijn van uw wensen.

De euthanasieverklaring

Euthanasie is de hulp aan een patiënt om het leven op een waardige manier te beëindigen. Dit mag bij uitzichtloos en ondraaglijk lijden en is een voorbeeld van een positieve wilsverklaring. Niet alleen de patiënt, maar ook de arts moet de overtuiging hebben dat sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk leiden. Verder moet er geen andere redelijke oplossing beschikbaar zijn. Tot slot kan een arts niet worden gedwongen mee te werken. Ook hier geldt dus: een verklaring biedt geen garantie, maar zonder wordt uw wens wellicht in het geheel niet kenbaar. Het is belangrijk dat u daarbij aangeeft wat uitzichtloos en ondraaglijk lijden voor u persoonlijk inhoudt.

Van de notaris naar de dokter, of andersom

Een schriftelijke verklaring met wensen op medisch vlak mag, maar hoeft niet verplicht in een notariële akte te worden vastgelegd. Een notariële akte voorkomt, als het goed is, discussies over de authenticiteit van de verklaring en de wilsbekwaamheid op het moment van het opstellen van de akte. Maar het kan wel gebeuren dat de verklaring niet voldoende duidelijk en specifiek is. Hier speelt mee dat de notaris geen dokter is. Moet u dan naar uw dokter voor het opstellen van een verklaring? Dan komt u waarschijnlijk terecht bij iemand die wel de medische kennis heeft, maar niet de taak heeft om u te helpen met het opstellen van een medische verklaring.

Een praktische werkwijze kan zijn om uw wensen op hoofdlijn in uw levenstestament (bij de notaris dus) op te schrijven en deze vervolgens te bespreken met uw dokter. Vervolgens is het goed om dit periodiek met uw dokter door te nemen. Zou er een onprettige diagnose bij u gesteld worden, dan is het zaak om te kijken of uw wensen specifiek genoeg zijn voor de nieuwe situatie.

Er zijn overigens ook patiëntenverenigingen die u kunnen helpen bij het opstellen van schriftelijke verklaringen. Deze kunnen dan de hiervoor genoemde rol van de notaris overnemen. Gegeven hun expertise en ervaring kunnen zij u waarschijnlijk ook verder op weg helpen bij het specifiek maken van uw verklaringen. In uw notariële levenstestament zou u dan kunnen volstaan met de opmerking dat u over een dergelijke schriftelijke verklaring beschikt.

Geen garantie, maar toch vastleggen

Het vastleggen van uw wensen op medisch vlak biedt u geen garanties. In de zorg geldt namelijk niet het principe ‘u vraagt en wij draaien’. Het gevraagde moet professioneel verantwoord zijn. Dit roept bij mensen soms de gedachte op “dan kan ik net zo goed helemaal niets vastleggen”. Dat is naar mijn idee niet de juiste gedachtegang. Legt u uw wensen niet vast, dan komen ze mogelijk helemaal niet ter sprake.

Verder is het zo dat in de praktijk van de zorg ook mondelinge uitlatingen van de patiënt een rol kunnen spelen. Als die voldoende duidelijk zijn en voldoende bevestigd kunnen worden, zal een arts deze meenemen in de beslissing. Schriftelijke verklaringen bieden wat dit betreft meer zekerheid. Heeft u concrete wensen, dan is dus het beste die ook op schrift vast te leggen.

Meer lezen over het levenstestament? Ons artikel “6 vragen over het levenstestament” is een goed startpunt.