Familiestatuut: harmonie in uw familiebedrijf?

In eerdere artikelen schreef mijn collega Peter Pleijsant al over het familiestatuut met mooie voorbeelden van familiebedrijven die er gebruik van maken. In dit artikel behandel ik dilemma’s bij familiebedrijven en een veel gebruikt model om het familiestatuut te bespreken met klanten. Tot slot volgt een stuk over het vastleggen en de inhoud van een familiestatuut. Dit artikel is een opmaat naar een volgende bijdrage over estate planning binnen een familiestatuut.

Dilemma’s

Wat zijn eigenlijk de dillema’s waar het familiestatuut aandacht aan geeft? Hier leest u enkele voorbeelden.

• Mag ook de getrouwde partner van een familielid in het management?Hier zien we de familiewaarden die kunnen conflicteren met de wensen op het gebied van zeggenschap.
• Hoe laten we binnen de familie aandelen in het familiebedrijf vererven? Mag dat ook naar de koude kant? Hier ziet u de tegenstelling tussen familiewaarden en eigendom.
• Dividend uitkeren of een nieuwe fabriekshal? Hier zien we een tegenstelling tussen de wensen van de aandeelhouder en het management van het bedrijf.
• Hoe wordt de opvolger van de algemeen directeur gekozen?

In alle dilemma’s spelen veel vragen rondom de driehoek ‘eigendom-familie-bedrijf’. Dit begrip wordt u duidelijk aan de hand van een korte uitleg over een veelgebruikt model.

 Model

Aan de hand van onderstaande tekening wordt snel duidelijk hoeveel verschillende posities en belangen aanwezig kunnen zijn in een familiebedrijf.

1. Familielid
2. Eigenaar
3. Medewerker
4. Medewerker / familielid
5. Familie / eigenaar
6. Eigenaar / medewerker
7. Familielid / eigenaar / medewerker

De verschillende rollen in dit model hebben vaak verschillende belangen. Dit model werd al in 1978 door twee wetenschappers (Renato Tagiuri en John Davis)  van Harvard geïntroduceerd. Nog steeds wordt het veel gebruikt in gesprekken over het familiestatuut. Het model biedt de volgende voordelen.

• Het model is neutraal en wijst niet naar een schuldige.
• Het kan partijen inzicht geven in elkaars belangen.
• Het is een dynamisch model dat ook rekening houdt met wijziging van positie en belang maar bijvoorbeeld ook met nieuwe definities van het begrip familie.

 Wat maakt nu een goed familiestatuut?

Zoals gezegd legt u in een familiestatuut de regels vast tussen de familie als eigenaar met het oog op het bedrijf. Welke punten verdienen nu bijzondere aandacht om te komen tot een goed statuut?

• Het is van groot belang dat alle belanghebbenden deelnemen aan het gesprek. Brengt de pater of mater familias het statuut eenzijdig uit als een soort decreet? Dan zal het vaak weinig waardevol blijken te zijn.
• Zoals zo vaak is het proces minstens net zo belangrijk als het resultaat. U moet handelen vanuit gezamenlijkheid. Dat klinkt wellicht als een cliché maar de vastlegging en de ondertekening is het eindstation. Het aangaan van het gesprek is de belangrijkste stap.
• Hoe gaat u binnen het bedrijf om met conflicten? Vaak ontstaan er in het traject conflicten en hopelijk is men daarna beter in staat om daar in de toekomst mee om te gaan. In dat opzicht kan een familiestatuut belanghebbenden leren beter met elkaar om te gaan.
• Tot slot is het goed om met toekomstige generaties te spreken over de inhoud van het statuut. Hiermee wordt de continuïteit gewaarborgd en is de kans groter dat een familie ‘er samen uitkomt’.

 Hoe leg je het statuut vast?

Er is geen enkele verplichting om het statuut notarieel vast te leggen. Toch komt het wel voor. Hier is de vorm naar mijn mening echter minder belangrijk dan het proces.

Er zijn verspreid over het land verschillende notarissen die aandacht besteden aan het fenomeen familiestatuut. Informeert u zich over de ervaring die de betreffende notaris heeft? Het proces zelf wordt minstens net zo vaak begeleid door een accountant of een andere gespecialiseerde adviseur op het gebied van bijvoorbeeld governance. Wij kunnen u helpen bij dit proces. Meer hierover leest u hier. Wellicht zijn andere, meer sociale of psychologische vaardigheden even belangrijk als juridische voor een adviseur in dit proces. Neemt u dat mee in de keuze van uw adviseur?

Welke onderdelen kent een statuut?

De wet geeft geen omschrijving van een familiestatuut: het kent dus ook geen vaste inhoud. Als we naar modellen kijken dan zien we de volgende onderdelen vaak terugkomen.

• Visie op bedrijf en toekomst.
• Hoe verloop het overleg en de besluitvorming?
• Wijze van besturen (governance).
• Estate planning en schoonfamilie. Op dit punt ga ik in de volgende bijdrage verder in.
• Regels conflictbeheersing.
• Onderhoud en aanpassing familiestatuut.

Over al deze punten kunt u dagenlang praten binnen de familie. Omdat u dat waarschijnlijk wilt voorkomen, wordt aan de hand van een op voorhand vastgestelde vragenlijst structuur gegeven aan het gesprek.

Het uiteindelijke statuut wordt vastgelegd en door alle familieleden ondertekend. Zij verlenen dit document zo een hoge sociale status binnen de familie. Er kunnen echter ook juridische documenten uit voortvloeien zoals bijvoorbeeld een (levens)testament, huwelijkse voorwaarden of een aandeelhoudersovereenkomst.