Schenken aan goede doelen wordt minder gunstig?

Het is niet de eerste keer dat nut en noodzaak van de fiscale aftrek van schenkingen aan goede doelen ter discussie wordt gesteld. Ik zet de voornaamste voor- en tegenargumenten op een rij, alsmede wijzigingen die zijn opgetreden in de afgelopen jaren. Dan zijn we dinsdag optimaal voorbereid om het voorstel van het kabinet goed te plaatsen.

Noot: hierna spreek ik over de giftenaftrek, duid ik schenkers aan met donateurs en bedoel ik met goede doelen instellingen die beschikken over de status van algemeen nut beogende instellingen (ANBI’s).

Waarom is er een giftenaftrek?

Het doel van de fiscale aftrek is om gedrag van belastingplichtigen te sturen. Het moet belastingplichtigen stimuleren om giften te doen aan bepaalde instellingen met een maatschappelijk nut.

Het stimuleren is indirect. De donateur kan onder voorwaarden de gift in aftrek brengen op zijn inkomen. De donateur betaalt dan minder belasting. Het voordeel valt dus bij de donateur, vanuit de gedachte dat dit de donateur aanzet tot het doen van een (grotere) schenking.

Goede doelen hebben vaak doelstellingen die de overheid ook heeft. Bij veel particuliere vrijgevigheid hoeft de overheid daardoor zelf een minder grote rol te spelen.

Nederlanders hebben wellicht de naam op de centen te zijn, maar hebben ook een eeuwenlange traditie van charitas. Tegenwoordig geeft 78% van de Nederlanders aan het goede doel. Nederland gaf in het jaar 2022 € 5,3 miljard aan goede doelen. Er zijn veel voorbeelden van mooie dingen die door particuliere vrijgevigheid tot stand zijn gekomen. Het Concertgebouw is een zeer aansprekend voorbeeld.

Wat zijn de argumenten voor en tegen giftenaftrek?

Argument voor
Hiervoor noemde ik al een aantal argumenten die voor een fiscale aftrek pleiten. Ook genoemd kan worden dat voorstanders menen dat veel vrijgevigheid de samenleving verrijkt. Elke gift weerspiegelt de persoonlijke keuze van de donateur. Hiermee kan de donateur richting geven aan de besteding van zijn geld. Daarmee gaat geld meer richtingen op dan de overheid zou doen en wellicht ook meer geld. Andersdenkende minderheden kunnen ruimer aan bod komen. De overheid hoeft zelf minder te doen en kan kleiner zijn.

Tegenargumenten
Tegenover de argumenten voor kunnen een aantal argumenten tegen worden genoemd:

• Door de belastingaftrek wordt de gift mede door andere belastingbetalers gefinancierd. Als het fiscale voordeel 37% is, drukt de schenking voor 63% op het vermogen van de donateur en voor 37% op het collectief. Inmiddels is hiermee een bedrag van ongeveer € 450 miljoen per jaar gemoeid.
• Het fiscale voordeel komt hoofdzakelijk terecht bij mensen met een hoger inkomen en vermogenden. Immers, iemand moet wat hebben om giften te kunnen doen en het voordeel is mede aan de hoogte van het inkomen gerelateerd.
• De vraag kan worden gesteld of er wel sprake is van echte rechtvaardigheid, als er ook een fiscaal motief is. Zou men net zo vrijgevig zijn zonder fiscaal voordeel?
• Een andersdenkende minderheid of een zeer vermogend iemand kan een onevenredig grote stem krijgen, in tegenspraak zijn met de belangen van een democratisch gekozen regering of zelfs de samenleving ondermijnen.

Het voert te ver om elk van deze argumenten uit te diepen. Duidelijk zal zijn dat de weging van de argumenten afhankelijk is van iemands persoonlijke overtuigingen.

Er zijn al veel maatregelen getroffen

In de afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen getroffen om nadelen te ondervangen. Zo is het aftrektarief in de afgelopen jaren afgebouwd van maximaal 49,5% naar momenteel afgerond 37%. Dit beperkt het voordeel voor donateurs met een hoog inkomen. Giften in contanten zijn niet meer aftrekbaar, wegens de fraudegevoeligheid. Om dezelfde reden moet er voor grote giften in natura een taxatierapport zijn. Het toezicht vanuit de Belastingdienst is verbeterd. Tot slot is de fiscale aftrek van periodieke giften beperkt tot € 250.000 per jaar.

De verruiming van 2024

De beperking van de periodieke gift tot € 250.000 in 2023 bleek een grote impact te hebben op zeer grote giften. Vooral giften vanuit een bv werden geremd. Dat gaat om situaties waarin een ondernemer een (deel van zijn) bedrijf in een bv wil schenken aan een goed doel. Of een ondernemer die na verkoop van zijn bedrijf in een bv (een deel van) de opbrengst wil schenken. Het kan dan gaan om giften van enkele tot tientallen miljoenen. Goede doelen constateerden dat dergelijke grote giften minder tot stand kwamen. In reactie daarop geldt vanaf 2024 de regel dat giften vanuit een bv niet meer als winstuitdeling worden gezien. Voor de achtergrond hiervan verwijs ik naar mijn artikel “Uw bv als gulle gever”.

Deze maatregel laat zien dat een ingreep een grote onvoorziene impact kan hebben, lobby’s op gang brengt en tot nieuwe wetgeving kan leiden. Een gevolg is ook dat de wetgeving steeds complexer wordt en de logica soms lastig is te ontdekken.

'Doeltreffend, maar niet doelmatig'

In maart van dit jaar verscheen het rapport “Geven en nemen: Evaluatie giftenaftrek 2016-2021”. De conclusie luidt dat de giftenaftrek doeltreffend is omdat het geven stimuleert, maar niet doelmatig is omdat er weinig extra wordt gegeven door de giftenaftrek. Vorige evaluaties kwamen min of meer tot dezelfde conclusie, maar leidden niet tot wijzigingen. Het huidige kabinet maakt kennelijk een andere afweging.

Het Hoofdlijnenakkoord

Het Hoofdlijnenakkoord calculeerde een besparing voor de staatskas van 100 miljoen per jaar per 2025 en 250 miljoen per jaar vanaf 2028. Er zijn forse ingrepen nodig om die besparingen te realiseren. Inmiddels hebben de kleine Christelijke partijen laten weten dat hen dit te ver gaat. Die partijen zijn nodig voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Het gerucht gaat dat de ingrepen minder fors zijn. Wat het precies wordt, weten we met Prinsjesdag.

De sector zelf is ook in actie gekomen. De Brancheorganisatie Goede Doelen Nederland heeft een “Advies behoud giftenaftrek” opgesteld. De titel maakt duidelijk waar het over gaat. Wat hen betreft valt er veel af te dingen op de conclusie dat de giftenaftrek niet doelmatig zou zijn. Men pleit voor nader onderzoek hiernaar.

Is een pas op de plaats niet logisch?

Het credo tot op heden was “elk jaar nieuwe wetgeving”. Het jaar 2025 zet de traditie waarschijnlijk voort. Of maken we een pas op de plaats om het onderzoek te doen zoals bepleit in het rapport Advies behoud giftenaftrek? Daar valt veel voor te zeggen. Eerder zagen we dat een wijziging tot onvoorziene en grote gevolgen kan leiden. Het zou logisch zijn om de tijd te nemen om de waarschijnlijke gevolgen van ingrepen in kaart te brengen. Tijd die ook gebruikt kan worden om de ingewikkelde giftenregeling te vereenvoudigen.