De afgelopen jaren zijn meer Nederlanders vertrokken naar buitenland. Waarom? En wat gaan ze doen?
“Het grote moment is aangebroken, de schroef maakt zijn eerste omwentelingen en langzaam glijdt de Waterman van de kade weg. Allen verdringen zich aan de reling om nog een laatste glimp van de achterblijvenden te kunnen opvangen. Over tien dagen zullen zij in Canada zijn, waar ze zich een nieuwe toekomst hopen te bouwen.” Dit alles uitgesproken in kenmerkende Polygoon-journaalstem. Dit is een journaal van 1947, een tijd waarin veel Nederlanders emigreerden naar Canada, de Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland. In 1948 dacht een op de drie Nederlanders aan emigratie en tussen 1947 en 1961 vertrokken ongeveer een half miljoen mensen ook daadwerkelijk uit ons land.
Bang voor de Rus
Er zijn verschillende redenen waarom de mensen destijds vertrokken. Europa lag in puin, de economie moest in grote delen van Nederland weer van de grond af worden opgebouwd. Bovendien vonden Nederlanders hun land (pakweg tien miljoen inwoners) toen ook al druk. Niet geheel ongegrond, want er was een nijpend huizentekort.
In de landen waarnaar ze emigreerden was juist volop ruimte. Er zijn berichten te over van boeren die vooruit waren gegaan en de kinderen vertelden dat zij in hun toekomstige woonplaats wel drie keer meer land hadden dan bij hun Nederlandse boerderij.
Daarnaast speelt zeker vanaf midden jaren vijftig de angst voor een Sovjet-invasie. De Koude Oorlog is in volle hevigheid losgebarsten en na het Sovjet-optreden in Hongarije in 1956, is duidelijk dat het de communisten menens is. Veel Nederlanders denken dat een invasie van ons land op handen is. Tot slot voert de overheid in die jaren een actief emigratie-beleid omdat ze overbevolking vreest.
Profielschets van een emigrant uit Nederland
Vanaf midden jaren nul van deze eeuw begint een nieuwe emigratiegolf. In 2005 vertrekken 8 op de duizend Nederlanders, dat zijn aantallen vergelijkbaar met de naoorlogse emigratiepiek. En die hoge aantallen blijven. Volgens het CBS vertrekken momenteel 395 emigranten per dag uit Nederland. Dat wil niet zeggen dat dit allen genaturaliseerde Nederlanders zijn, wel dat het inwoners zijn die volgens de Gemeentelijke Basisadministratie in Nederland staan ingeschreven.
Met een emigratiegolf hebben we de afgelopen jaren zeker te maken gehad. De vraag is welke mensen vertrekken, waar ze naartoe gaan en hoe ze eenmaal aangekomen hun leven inrichten. Uit analyse van CBS-cijfers over emigratie blijkt dat mannen meer dan twee keer zo vaak emigreren als vrouwen. Emigranten zijn vaak jongeren onder de dertig en vaker dan gemiddeld alleenstaand. Ook behoren emigranten die uit Nederland weggaan meestal tot de bovenste inkomensklassen.
Waarheen, waarvoor?
In tegenstelling tot de naoorlogse migratie-hausse zijn hedendaagse emigranten niet bijzonder sterk op andere continenten gericht. De Nederlandse emigrant is hoofdzakelijk georiënteerd op andere Europese landen. Maar liefst 69 procent van hen verlaat Europa niet. België en Duitsland zijn de populairste bestemmingen. Voor beide landen worden de huizenprijzen als motivator genoemd en van België gaat ook een fiscale aantrekkingskracht uit. In veel gevallen gaat het hier om grensmigratie; emigratie van mensen die in Nederland al redelijk dichtbij de grens woonden en daar een sociaal en werkzaam leven hadden, zetten dat voort als ze net over de grens van onze buurlanden zijn neergestreken.
Zelfs zonder België en Duitsland mee te tellen, is Europa nog altijd goed voor 31 procent van de emigratie. Buiten Europa doen de Verenigde Staten en Australië het als land van bestemming echter ook nog altijd goed; zij halen 15 procent van de emigranten binnen. Interessant daarbij is dat slechts één land de eer heeft meer vrouwelijke dan mannelijke emigranten uit Nederland te ontvangen, namelijk Italië. Een andere duidelijk uitzondering op de gemiddelden, in dit geval wat betreft leeftijd, zijn Frankrijk, Spanje en Thailand waar vooral pensionado’s heentrekken.
Maar waarom vertrekken deze mensen uit Nederland? Het interessante is dat uit enquêtes blijkt dat het niet in de eerste plaats, zoals vroeger, de mogelijkheden van het nieuwe thuisland zijn die lonken, maar vooral de ontevredenheid met Nederland. Emigranten zijn ontevreden over het Nederlandse politieke klimaat en de publieke ruimte. Nederlanders die niet emigreren of geen emigratieplannen hebben zijn tevredener. Misschien is het daarom zo dat bijna de helft van de Nederlanders die weleens met het idee van emigratie speelt, die ingrijpende stap ook daadwerkelijk waagt.
Niet op vakantie
Emigranten uit Nederland zijn onder te verdelen in drie hoofdgroepen. De eerste groep emigreert ‘niet echt’; zij zetten hun leven in Nederland voort maar wonen net over de grens, dit is grensmigratie. De tweede groep bestaat uit mensen wier werkzame leven voorbij is en elders van hun oude dag willen genieten. De derde groep zijn de mensen die een nieuw werkzaam leven willen opbouwen buiten Nederland. In deze groep vinden we vooral ondernemers en expats die weliswaar in Nederland geregistreerd stonden, maar voor wie vertrek een vanzelfsprekendheid was.
De ondernemers zien we in de media het vaakst. Dit zijn de mensen die we dikwijls in een realityshow kunnen volgen als ze een bed and breakfast in Spanje beginnen. Dit is een relatief traditioneel scenario: onderdeel worden van de lokale economie en wat betreft werk niet meer aan Nederland gebonden zijn. Maar er is groeiende groep emigranten die genoeg heeft aan internetverbinding en bij wijze van spreken vanaf de Canarische eilanden zijn werk in Nederland kan voortzetten. Telewerken maakt emigratie daardoor een minder ingrijpende stap. We mogen dan te maken hebben met een nieuwe emigratiegolf, anders dan in het verleden, blijft een substantieel deel van de mensen die vertrekken, verbonden met Nederland. Deze mensen gaan nooit ‘echt weg’ uit ons land.
