Aandachtspunten voor een samengesteld gezin

Wat is de bedoeling?

In de traditionele situatie van een echtpaar met gezamenlijke kinderen, is de bedoeling vaak duidelijk. Het vermogen moet bij het overlijden van een echtgenoot in de regel ter beschikking blijven van de langstlevende. En uiteindelijk komt het vermogen bij de kinderen terecht.

Bij een samengesteld gezin liggen de zaken soms minder voor de hand. Moet de partner het totale vermogen ter beschikking krijgen? Moet het vermogen uiteindelijk bij alle kinderen terechtkomen, of alleen bij de eigen kinderen? Dit zijn soms lastige vragen. De uitkomst kan zijn dat de partners niet dezelfde regelingen treffen. Een dergelijk proces is niet onoverkomelijk, maar meestal wel ingewikkelder dan in een traditionele situatie.

Voorbeelden van een samengesteld gezin

Wat is precies een samengesteld gezin? En in welke mate heeft dit invloed op de estate planning? Ik noem drie situaties om u een beeld te geven:

1. Joop is 62 jaar. Zijn huwelijk, waaruit twee kinderen zijn geboren, is een aantal jaar geleden door echtscheiding ontbonden. Hij heeft een nieuwe relatie met Ingrid. Zij is twee jaar ouder dan het oudste kind van Joop.
2. Michelle is gehuwd geweest en heeft één kind uit dat huwelijk. Kort na de geboorte van dit kind is haar echtgenoot overleden. Zij is enkele jaren daarna opnieuw getrouwd met Paul. Samen hebben zij twee kinderen gekregen.
3. Johan is 75 jaar, is gehuwd geweest en heeft twee kinderen. Hij heeft een relatie gekregen met Paula, 73 jaar, ook gehuwd geweest en zij heeft ook twee kinderen.

Mogelijke overwegingen bij erven en schenken

Joop en Ingrid

Joop kan zijn vermogen ‘traditioneel’ nalaten aan zijn nieuwe echtgenote. Zijn kinderen krijgen dan pas daadwerkelijk iets in handen na het overlijden van Ingrid. Maar de kans bestaat dan Ingrid de kinderen van Joop overleeft. En, om de erfbelasting te beperken kan worden nagedacht over de mogelijkheid om vermogen via het huwelijksvermogensrecht van Joop naar Ingrid te laten gaan. Maar Joop moet zich dan wel goed realiseren dat het afhankelijk is van het testament van Ingrid of dat vermogen uiteindelijk bij zijn kinderen terechtkomt.

In de praktijk is het altijd de vraag hoe de relatie tussen Ingrid en de kinderen van Joop zich na het overlijden van Joop ontwikkelt. Het staat Ingrid namelijk altijd vrij om een nieuw testament te maken en een andere bestemming te geven aan “Joop’s” vermogen.

Michelle en Paul

Het is goed mogelijk dat Michelle en Paul alle kinderen zien als hun gezamenlijke kinderen. De uiteindelijke bestemming van het vermogen is dan de drie kinderen. Hoewel hier sprake is van een samengesteld gezin, levert dit dan geen extra aandachtspunten op in vergelijking met de traditionele situatie.

Johan en Paula

Ik stel me voor dat Johan en Paula financieel zelfstandig zijn, en dat zij hun vermogen aan hun eigen kinderen willen nalaten. Maar mogelijk moet een gezamenlijke woning wel aan de langstlevende ter beschikking blijven. In zo’n situatie is een vruchtgebruikregeling een mogelijkheid. De woning komt dan ‘op naam’ van de eigen kinderen en de langstlevende krijgt het recht om er gedurende zijn leven ‘gratis’ in te wonen.

Het zou erg prettig zijn als er geen hypotheekschuld zit op de woning. Dat kan een situatie namelijk erg snel ingewikkeld maken. Hier leest u over aandachtspunten bij een vruchtgebruiktestament.

Is de relatie tussen de langstlevende en de stiefkinderen gespannen, dan is het de vraag of het vruchtgebruik van de woning een wenselijke situatie is. Een complicatie kan ook ontstaan als kinderen al aanspraken hebben op het vermogen van Johan of Paula. Dit kan aan de orde zijn als Johan’s of Paula’s huwelijk door overlijden is ontbonden en de kinderen bijvoorbeeld een oprentende, niet-opeisbare vordering hebben gekregen. Dit beperkt de ruimte om vermogen na te laten aan een nieuwe partner.

Dit is een kwestie die ook de situatie van Michelle en Paul kan compliceren. Kortom, dit leek een relatief overzichtelijke situatie te zijn, maar er kunnen makkelijk complicaties ontstaan.

De erfbelasting voor stiefkinderen

Een samengesteld gezin levert voor de erfbelasting in de regel geen complicaties op. Stiefkinderen zijn voor de erfbelasting gelijk aan eigen kinderen. Dat blijft zo als het huwelijk van de stiefouders wordt ontbonden door overlijden.

Relatievermogensrecht

Een vuistregel is dat een gelijke vermogensverdeling tussen partners het meest gunstige vertrekpunt is om de druk van de erfbelasting te beperken. We hebben dit op een rij gezet in ons artikel “De voordelen van een gelijke vermogensverdeling voor de erfbelasting”. Hierbij moet de vraag worden gesteld of een gelijke vermogensverdeling ook bij uw wensen past. Dat is mogelijk niet het geval, als partners niet dezelfde bestemming willen geven aan hun vermogen bij hun overlijden. Dit aandachtspunt speelt sneller bij samengestelde gezinnen. Denkt u daarbij aan de volgende situatie, die wij ook noemden in het aangehaalde artikel.

Stel dat de minst vermogende echtgenoot kinderen heeft uit een vorige relatie. De meest vermogende echtgenoot moet zich realiseren dat deze stiefkinderen een aanspraak krijgen op het vermogen dat via het finaal verrekenbeding overgaat. Dat kan wel of niet de bedoeling zijn.

Maatwerk is natuurlijk mogelijk

U kunt uw wensen concreet krijgen door uzelf verschillende scenario’s voor te stellen. Bijvoorbeeld: “wat gebeurt er als ik voor mijn partner overlijdt, en mijn partner daarna overlijdt?” Wat gebeurt er in deze situaties met het vermogen? In een traditionele situatie beantwoorden partners de vragen vaak hetzelfde en treffen zij dezelfde regelingen. Bij een samengesteld gezin komen de partners mogelijk op verschillende regelingen uit. Dat hoeft niet erg te zijn, als we het maar (op tijd) onderkennen.

Meer informatie over samengestelde gezinnen vindt u in deze brochure van de EPN.

Mijn collega Marc Wes beschrijft in zijn artikel “Estate planning bij samengestelde gezinnen” een situatie waarin de planning is misgelopen.