De eigen bijdrage voor zorgkosten en uw testament

De gedachte dat de eigen bijdrage voor zorgkosten een reële bedreiging vormt voor het eigen vermogen, leeft nog breed in Nederland. We zien dit bijvoorbeeld terug in langstlevendetestamenten. Vaak wordt bepaald dat de kinderen hun erfdelen kunnen opeisen als de langstlevende een eigen bijdrage voor zorgkosten moet gaan betalen. Soms wordt dit zelfs als slimmigheid verkocht. Is dat terecht?

Een testament ‘op de langstlevende’

Het is in Nederland gangbaar dat echtparen regelen dat het vermogen, na het overlijden van de eerste van hen beiden, aan de langstlevende ter beschikking blijft. Dit is het uitgangspunt van ons wettelijk erfrecht, en deze regeling komt ook vaak in testamenten terug. De kinderen komen in de ‘wachtkamer’ en krijgen pas geld in handen na het overlijden van de langstlevende.

In testamenten is doorgaans geregeld dat de kinderen in bepaalde situaties eerder hun erfdelen moeten krijgen. Denk aan de situatie dat de langstlevende hertrouwt zonder huwelijkse voorwaarden. Of aan de situatie dat de langstlevende een eigen bijdrage voor zorgkosten moet gaan betalen.

Wanneer komt de eigen bijdrage voor zorgkosten in beeld?

De eigen bijdrage voor zorgkosten speelt voor mensen die onder de Wet langdurige zorg komen te vallen. Dit is het geval als iemand 24 uur per dag zorg of toezicht nodig heeft. Er ontstaat dan recht op verblijf in een zorginstelling. De eigen bijdrage is afhankelijk van het inkomen en vermogen en bedraagt maximaal € 29.000 per jaar. Dit is een groot bedrag, maar het is voor het hele pakket van wonen, eten en zorg. De werkelijke kosten voor een jaartje zorginstelling bedragen ongeveer € 70.000. Verder is van belang dat de gemiddelde verblijfsduur in een zorginstelling 1,5 jaar is. Een relatief korte periode dus.

De eigen bijdrage als opeisbaarheidsgrond

Laten we ons voorstellen dat een langstlevende ouder (om het overzichtelijk te houden) op de drempel staat van een zorginstelling. En dat de kinderen op basis van het langstlevendetestament dan het recht krijgen om hun erfdelen op te eisen. Het vermogen van de langstlevende wordt zo kleiner. Dit vermogen is nu ‘veilig’ bij de kinderen. Bovendien hoeft er door de daling van het vermogen mogelijk minder eigen bijdrage te worden betaald. Een ideale situatie?

4 kanttekeningen

Om deze redenen heb ik bedenkingen bij een opeisbaarheidsgrond in een testament wegens de eigen bijdrage voor zorgkosten:

1. Laten we beginnen met de constatering dat de eigen bijdrage voor zorgkosten een inkomensafhankelijke bijdrage is, met een maximum van € 29.000 per jaar. Dat was tot halverwege de jaren 90 van de vorige eeuw anders. Toen gold een echte vermogenstoets en moest eerst het eigen vermogen worden aangesproken. Anders dan toen kan nu niet worden gesteld dat ‘eerst het eigen vermogen moet worden opgegeten’.
2. Wel kan de situatie ontstaan dat het vermogen moet worden aangesproken wegens de eigen bijdrage. Dat zal met name spelen bij mensen met een laag pensioeninkomen en een groter vermogen in box 3. Is de opeisbaarheidsgrond voor deze groep dan nodig? Niet echt, want u kunt de erfdelen van de kinderen altijd vrijwillig uitkeren. Dat leidt tot min of meer hetzelfde resultaat als het verplicht moeten uitkeren van de erfdelen op basis van de opeisbaarheidsgrond. Kan de ouder niet meer beslissen over het al dan niet uitkeren van de aanspraken? Als het goed is, heeft dit thema aandacht gekregen in uw levenstestament. Bijvoorbeeld doordat uw vertegenwoordiger de aanspraken mag uitkeren, mits het verantwoord is in de gegeven situatie. Dat houdt verband met het volgende punt.
3. Is het zo dat uw vermogen in de fase dat permanente zorg nodig is geen nut meer heeft? Dat is maar de vraag. Zo zijn er mensen die een zorgvilla overwegen. Een zorgvilla is het particuliere alternatief voor een reguliere zorginstelling. Dat kan lastig worden als het vermogen aan de kinderen uitgekeerd moet worden. Hetzelfde geldt voor mensen die erover denken om de zorg thuis te organiseren.
4. En is het wel verstandig dat u zich vroegtijdig vastlegt voor een onzekere situatie in de verre toekomst? Ik zie de opeisbaarheidsgrond ook opduiken in testamenten van 40-ers en 50-ers. Gemiddeld genomen is de eigen bijdrage voor zorgkosten een kwestie voor 80+ers. Men legt zich dan wel erg vroeg vast voor een situatie die over 20, 30 of nog meer jaren kan spelen. Eigenlijk accepteert u dan de zorg die de overheid op dat moment voor ons in petto heeft. Of u maakt zich afhankelijk van uw kinderen voor alternatieven. En ook hier merk ik nogmaals op dat het vastleggen van een verplichting om erfdelen uit te keren helemaal niet hoeft (zie punt 2).

Tot slot

Op basis van deze gedachten verbaas ik me erover dat de verplichting om de erfdelen uit te keren als een eigen bijdrage voor zorgkosten moet worden betaald, in testamenten eigenlijk een standaardregeling is. Ik zou zeggen: haal hem eruit en regel het thema Wonen & Zorg in uw levenstestament.