Beleggingen schenken via een familiefonds deel 1

In deze blog ga ik in op de vraag wat een familiefonds is en hoe je een familiefonds opricht. In deel 2 bespreek ik in welke situaties het familiefonds een geschikte optie voor u kan zijn en hoe u het familiefonds kunt betrekken in uw schenkingsplan. Ook stip ik een aantal aandachtspunten aan. Heeft u na het lezen van deze blogs behoefte aan een vervolggesprek? Dat is uiteraard mogelijk.

Wat is een familiefonds?

Er bestaat geen officiële definitie van een ‘familiefonds’. Eigenlijk is een familiefonds niets meer of minder dan een overeenkomst tussen twee of meer familieleden, ook wel participanten genoemd, die vermogen inbrengen en dit vermogen samen beheren om daar rendement mee te behalen.

De essentie van een familiefonds is dat het familievermogen bij elkaar blijft. De economische eigendom van het vermogen wordt afgesplitst van de juridische eigendom en het beheer van dat vermogen. Daardoor kunt u de economische eigendom op een fiscaal vriendelijke manier overdragen aan de volgende generatie zonder dat deze familieleden zeggenschap krijgen. Met een familiefonds kunt u daardoor het beleggingsbeleid binnen de beleggingsportefeuille blijven bepalen, terwijl u de onderliggende waarde fiscaal vriendelijk aan uw (klein)kinderen laat toekomen.

Familiefonds: open of besloten fonds?

Met ‘familiefonds’ bedoel ik een ‘fonds voor gemene rekening’. Er zijn twee soorten fondsen: een ‘besloten’ fonds voor gemene rekening en een ‘open’ fonds voor gemene rekening.

• Er is sprake van een open fonds als participaties in het fonds zonder toestemming van andere participanten overgedragen kunnen worden.
• Als de participaties alleen overgedragen kunnen worden met toestemming van alle participanten óf overdracht alleen kan plaatsvinden aan het fonds zelf of een beperkte groep familieleden, is het een besloten fonds.

Het besloten fonds is een box 3-fonds en het open fonds is een box 2-fonds. Het familiefonds zal in de meeste gevallen als een besloten fonds ofwel box 3-fonds worden opgezet. Het open fonds werd de laatste jaren vaak gebruikt om vermogen van box 3 over te brengen naar box 2. Voor spaargelden en laagrenderende beleggingen kon er zo box 3-heffing worden bespaard.

Per 1 januari 2025 gaat de wet wijzigen voor familiefondsen in de vorm van een open fonds. Als u wilt weten wat dit betekent voor deze open fondsen, verwijs ik u naar de blog: Wijziging fiscale regeling familiefonds van mijn collega Erwin van Elst. Voor het besloten familiefonds met vermogen in box 3 heeft de wetswijziging geen gevolgen. Hoogstwaarschijnlijk zullen er hierdoor meer familiefondsen in de vorm van een besloten fonds bijkomen. In deze blog richt ik mij op het besloten fonds met beleggingsvermogen in privé, dus op vermogen in box 3.

Hoe werkt het voor de inkomstenbelasting?

Voor de inkomstenbelasting is het familiefonds in box 3 fiscaal transparant. Dat wil zeggen dat het fonds zelf geen belasting hoeft te betalen, maar de participanten wel. De waarde van de beleggingen in het fonds vormt box 3-vermogen en daarover moet jaarlijks belasting worden betaald. De participanten betalen dus alsof ze eigenaren zijn van het vermogen, maar dan naar rato van hun aandeel. Omdat er jaarlijks door de kinderen box 3-belasting moet worden betaald over het aandeel dat aan hen is geschonken, is het aan te raden dat het fonds steeds een bedrag uitkeert waarmee de kinderen deze belasting kunnen betalen.

Hoe richt je een familiefonds op?

Meestal zal een familiefonds door ouders of grootouders worden opgericht. Ik ga hier dan ook vanuit bij de te nemen stappen.

1. De (groot)ouders stellen een overeenkomst op. Hiervoor gelden geen speciale eisen, zoals een notariële akte. Het fonds kan dus worden ingericht naar de wensen van de oprichters. Het is wel raadzaam om een goede adviseur in te schakelen, omdat de voorwaarden bepalen of er sprake is van een open of van een besloten fonds.
2. De spelregels van het fonds worden vastgelegd in de ‘Fondsvoorwaarden’. Hierin wordt bijvoorbeeld geregeld: wie er allemaal mogen meedoen aan het fonds, wat geldt als je niet meer mee wilt doen en wanneer worden er inkomsten uit het belegde vermogen uitgekeerd aan de participanten.
3. ​Vervolgens dragen de (groot)ouders de beleggingsportefeuille over aan het fonds. Het fonds reikt daarvoor participaties aan hen uit. Hierdoor wordt de economische eigendom (de participaties) gescheiden van de juridische eigendom en het beheer van de beleggingen. De participaties geven recht op de waarde van de beleggingen en de inkomsten hieruit.
4. Er zijn drie verschillende rollen bij een fonds: er is een bewaarder (de juridisch eigenaar) en een beheerder (voert dagelijks beheer en beleid) en er zijn participanten (de economisch eigenaar). De rol van bewaarder en beheerder wordt door de (groot)ouders op zich genomen. De participanten zijn in eerste instantie de oprichters van het fonds.
5. We zien vaker dat een stichting wordt opgericht die de functie van bewaarder en beheerder op zich neemt. De oprichting van de stichting moet wel notarieel gebeuren. Het voordeel van een stichting is bijvoorbeeld dat een stichting niet kan overlijden, niet wilsonbekwaam raakt en niet in een echtscheiding belandt. Als participanten geen familieleden zijn, vereist de bank waarschijnlijk dat de bewaarder een stichting is.
6. Als (groot)ouders beleggingen overdragen naar het fonds wordt dat bij de bank geadministreerd op een rekening ten name van de (groot)ouders inzake fonds ‘naam fonds’. Is er een stichting opgericht dan staat de rekening op naam van de stichting.
7. De ‘echte’ vermogensoverdracht kan nu pas plaatsvinden. (Groot)ouders gaan jaarlijks een aantal participaties aan hun (klein)kinderen schenken. Meestal wordt een bedrag ter grootte van de schenkingsvrijstelling en/of de eerste tariefschijf van € 152.368 geschonken. Meer informatie over schenken in 2024 treft u in deze blog
8. De namen van de participanten en hoeveel participaties iedereen heeft, moeten worden bijgehouden in het participantenregister.​ Telkens als er een schenking wordt gedaan, moet het participantenregister worden aangepast aan de nieuwe situatie. De bank houdt dat niet voor u bij.

Een familiefonds biedt de mogelijkheid om de volgende generatie te betrekken bij uw beleggingsvermogen. Zo kunt u uw kennis en ervaring op het gebied van beleggen meegeven aan de volgende generatie. Dit kunt u combineren met vermogensoverdracht, zodat u ook de druk van de erfbelasting voor de volgende generatie beperkt.

Het oprichten van een familiefonds moet zorgvuldig gebeuren. Er zijn altijd een aantal vaste stappen die u moet zetten. Minstens zo belangrijk is dat het fonds op uw familiesituatie en wensen aansluit. Daarmee is het familiefonds met name geschikt voor het overdragen van wat grotere vermogens. Wilt u weten meer weten over het schenken van beleggingen via een familiefonds? Lees dan nu deel 2 van deze reeks.